Το ολοκαύτωμα της Νέας Αγχιάλου (27 Απριλίου 1943)
Επιμέλεια αφιερώματος: Αγγελική Νικολάου
Από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε αναμφισβήτητα η πλήρης και συστηματική εξολόθρευση ολόκληρων πληθυσμών, με αποκορύφωση τη Shoah (το εβραϊκό Ολοκαύτωμα), αλλά και η ολοκληρωτική καταστροφή ή λεηλασία πόλεων και χωριών. Τεράστιος είναι ο κατάλογος των ελληνικών χωριών που κάηκαν από τους ναζί και χιλιάδες τα θύματα – άνδρες, γυναίκες, παιδιά, άμαχοι όλοι – που σφαγιάστηκαν στο όνομα του φρικιαστικότερου παραλογισμού που γνώρισε η ανθρωπότητα, του φασισμού και ναζισμού. Ανείπωτος πόνος και οδυνηρές μνήμες για το μίσος, τους εγκλεισμούς, τα βασανιστήρια, τον ευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την απώλεια αγαπημένων προσώπων στοιχειώνουν όσους επέζησαν.
Η όμορφη Νέα Αγχίαλος, χτισμένη το 1907, στη μέση περίπου του δημόσιου δρόμου Βόλου-Αλμυρού της Μαγνησίας, αποτελεί έναν τέτοιον μαρτυρικό τόπο. Οι κάτοικοί της ήταν κυρίως πρόσφυγες από την Αγχίαλο της Ανατολικής Ρωμυλίας (σημερινή Πομόριε Βουλγαρίας), που ήρθαν στην Ελλάδα μετά την καταστροφή της πατρίδας τους το 1906, αποτέλεσμα της δράσης του βουλγαρικού εθνικισμού και της πολιτικής εκβουλγαρισμού των ελληνόφωνων πληθυσμών της Βαλκανικής. Οι Αγχιαλίτες, εργατικοί, ευρηματικοί, κοινωνικοί και φιλοπρόοδοι, παρά την ελονοσία που μάστιζε την περιοχή της νέας τους εγκατάστασης για πολλά χρόνια, κατάφεραν να επιβιώσουν και να προοδεύσουν οικονομικά και πνευματικά.
Το 1940 πολλοί Αγχιαλίτες πολέμησαν και αρκετοί έχασαν τη ζωή τους. Στη διάρκεια της ιταλικής και γερμανικής Κατοχής της Μαγνησίας (1941-1944) δυναμική ήταν η συμμετοχή των Αγχιαλιτών, ανδρών και γυναικών, στην Εθνική Αντίσταση, στις γραμμές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και στην ΕΠΟΝ. Από τις γυναίκες αναφέρουμε, ενδεικτικά, την Καλουδίτσα Αντωνίου και την Άννα Μπαξεβανάκη, που, νεαρές κοπέλες τότε στις γραμμές της ΕΠΟΝ, πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους ως αγωνίστριες και καθοδηγήτριες (σ.σ. Υποσχόμαστε πως θα ακολουθήσει, μέσα στους επόμενους μήνες, εκτενές αφιέρωμα στους αντιστασιακούς της Νέας Αγχιάλου).
Τους πρώτους μήνες του 1943 αντάρτικα σώματα κατασκήνωσαν στη Γούρα (Όθρυ) και στο Καραντάου, ενώ στις 25 Μαρτίου ένα απόσπασμα ανταρτών κατασκήνωσε στα βουνά της Νέας Αγχιάλου. Αποτελούνταν από 40-50 άνδρες με αρχηγό τον επονομαζόμενο «Διάκο». Σκοπός τους ήταν η καταστροφή με νάρκες του δημόσιου δρόμου και των γεφυριών, για να εμποδίσουν τη διάβαση πολεμοφοδίων προς τον Νότο. Στις 18 Απριλίου 1943 κανονιοφόρα πλοία από τον Βόλο κατέστρεψαν τα πλοία που ήταν προσαραγμένα στο λιμάνι της Νέας Αγχιάλου, ενώ στις 20 βομβάρδισαν και τη Νέα Αγχίαλο. Λίγες μέρες αργότερα, στις 27 Απριλίου, ένα σύνταγμα Ιταλών επέδραμε στην κωμόπολη. Οι Ιταλοί, για να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους, χωρίστηκαν σε ομάδες και η κάθε ομάδα ανέλαβε κι από μια συνοικία. Έβαλαν φωτιά από σπίτι σε σπίτι, παραδίδοντας στις φλόγες γύρω στα 620 από τα 700 πέτρινα σπίτια που υπήρχαν εκεί, αφού επιδόθηκαν πρώτα σε λεηλασίες των οικιών. Οι Ιταλοί κατέστρεψαν ακόμα και το εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο, που είχε χτιστεί με δωρεά του Συγγρού το 1910. Στις 20 Απριλίου οι τοίχοι του σχολείου κατατρυπήθηκαν από σφαίρες. Οκτώ μέρες αργότερα, στις 28 Απριλίου, το κτήριο είχε παραδοθεί στις φλόγες.
Αναμνήσεις που είδαν το φως της δημοσιότητας δυο χρόνια μετά (εφ. Ταχυδρόμος, 15.04.1945) δίνουν συνοπτική εικόνα του τραγικού ολοκαυτώματος:
«Την 27ην Απριλίου, προηγουμένων τηλεβόλων, πολυβόλων και αυτοκινήτων με θώρακα, μαζί δε με κάλυψιν και από θαλάσσης, εισβάλλουν εις την Αγχίαλον οι Ιταλοί, καραμπινιέροι ιδίως και μελανοχίτωνες. Αλλ’ η κωμόπολις ήτο έρημος κατοίκων. Όλοι τους, μαζί με τους αντάρτες, πληροφορηθέντες τα της επικειμένης ιταλικής επιθέσεως, είχον εγκαίρως απομακρυνθεί. Ελάχιστοι μόνο γέροι είχον παραμείνει, και οι Ιταλοί, αφού έταξαν δίωρον προθεσμίαν εις τους κατοίκους να επιστρέψουν, απεδύθησαν κατόπιν εις ένα τερατώδες όργιον αίματος, φωτιάς και ληστείας!... Εξηκοντίζετο με ειδικές αντλίες μία εύφλεκτος σκόνη εις τους εξωτερικούς τοίχους και εις το εσωτερικόν των κατοικιών και των αχυρώνων. Και ήρκει ένας κατόπιν πυροβολισμός κατά του οικήματος διά να λαμπαδιάσει το παν! Κατά τον τρόπον αυτόν εκάηκαν 620 σπίτια της Αγχιάλου και αρκετοί αχυρώνες, αφού, εννοείται, ελεηλατήθηκαν αγρίως, πριν παραδοθούν εις το πυρ. Ό,τι ήτο δυνατόν να μεταφερθεί, ηρπάζετο από τους Ιταλούς και τους λεγεωναρίους. Και ό,τι δεν ημπορούσε να αρπαγεί, κατεστρέφετο με τη φωτιά ή κατ’ άλλον τρόπον. Χιλιάδες οκάδες σιτηρών εκάησαν, χιλιάδες οκάδες κρασί και τσίπουρο εχύθηκαν από τους βανδάλους, αφού προηγουμένως ήπιαν και εμέθυσαν πολλοί… Δεκάδες άλογα, ημίονοι, όνοι, αγελάδες και πρόβατα, και σκυλιά ακόμη, επυροβολήθησαν επίσης και εφονεύθησαν. Προίκες κοριτσιών, νοικοκυριά χρόνων έγιναν καπνός και τέφρα…Την επομένην, 28ην Απριλίου, εις την ωραίαν άλλοτε κωμόπολιν δεν υπήρχον παρά καπνισμένα ντουβάρια, ερείπια ακατοίκητα και σηπόμενα εις τας οδούς πτώματα ανθρώπων και ζώων…».
Πηγές:
- ΓΑΚ Μαγνησίας, Αρχείο Πρωτοβάθμιας Επιτροπής Κρίσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1941-44
- Δίκτυο Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας, Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940-1945, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2010
- Νίτσα Κολιού, Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941-44, Βόλος 1985
- Γιώργος Διονυσίου, Μία Αγχίαλος Νέα γεννιέται, εκδ. Σύλλογος των Αγχιαλιτών της Αθήνας, Αθήνα 2006
Επιμέλεια αφιερώματος: Αγγελική Νικολάου
Από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε αναμφισβήτητα η πλήρης και συστηματική εξολόθρευση ολόκληρων πληθυσμών, με αποκορύφωση τη Shoah (το εβραϊκό Ολοκαύτωμα), αλλά και η ολοκληρωτική καταστροφή ή λεηλασία πόλεων και χωριών. Τεράστιος είναι ο κατάλογος των ελληνικών χωριών που κάηκαν από τους ναζί και χιλιάδες τα θύματα – άνδρες, γυναίκες, παιδιά, άμαχοι όλοι – που σφαγιάστηκαν στο όνομα του φρικιαστικότερου παραλογισμού που γνώρισε η ανθρωπότητα, του φασισμού και ναζισμού. Ανείπωτος πόνος και οδυνηρές μνήμες για το μίσος, τους εγκλεισμούς, τα βασανιστήρια, τον ευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την απώλεια αγαπημένων προσώπων στοιχειώνουν όσους επέζησαν.
Η όμορφη Νέα Αγχίαλος, χτισμένη το 1907, στη μέση περίπου του δημόσιου δρόμου Βόλου-Αλμυρού της Μαγνησίας, αποτελεί έναν τέτοιον μαρτυρικό τόπο. Οι κάτοικοί της ήταν κυρίως πρόσφυγες από την Αγχίαλο της Ανατολικής Ρωμυλίας (σημερινή Πομόριε Βουλγαρίας), που ήρθαν στην Ελλάδα μετά την καταστροφή της πατρίδας τους το 1906, αποτέλεσμα της δράσης του βουλγαρικού εθνικισμού και της πολιτικής εκβουλγαρισμού των ελληνόφωνων πληθυσμών της Βαλκανικής. Οι Αγχιαλίτες, εργατικοί, ευρηματικοί, κοινωνικοί και φιλοπρόοδοι, παρά την ελονοσία που μάστιζε την περιοχή της νέας τους εγκατάστασης για πολλά χρόνια, κατάφεραν να επιβιώσουν και να προοδεύσουν οικονομικά και πνευματικά.
Το 1940 πολλοί Αγχιαλίτες πολέμησαν και αρκετοί έχασαν τη ζωή τους. Στη διάρκεια της ιταλικής και γερμανικής Κατοχής της Μαγνησίας (1941-1944) δυναμική ήταν η συμμετοχή των Αγχιαλιτών, ανδρών και γυναικών, στην Εθνική Αντίσταση, στις γραμμές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και στην ΕΠΟΝ. Από τις γυναίκες αναφέρουμε, ενδεικτικά, την Καλουδίτσα Αντωνίου και την Άννα Μπαξεβανάκη, που, νεαρές κοπέλες τότε στις γραμμές της ΕΠΟΝ, πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους ως αγωνίστριες και καθοδηγήτριες (σ.σ. Υποσχόμαστε πως θα ακολουθήσει, μέσα στους επόμενους μήνες, εκτενές αφιέρωμα στους αντιστασιακούς της Νέας Αγχιάλου).
Τους πρώτους μήνες του 1943 αντάρτικα σώματα κατασκήνωσαν στη Γούρα (Όθρυ) και στο Καραντάου, ενώ στις 25 Μαρτίου ένα απόσπασμα ανταρτών κατασκήνωσε στα βουνά της Νέας Αγχιάλου. Αποτελούνταν από 40-50 άνδρες με αρχηγό τον επονομαζόμενο «Διάκο». Σκοπός τους ήταν η καταστροφή με νάρκες του δημόσιου δρόμου και των γεφυριών, για να εμποδίσουν τη διάβαση πολεμοφοδίων προς τον Νότο. Στις 18 Απριλίου 1943 κανονιοφόρα πλοία από τον Βόλο κατέστρεψαν τα πλοία που ήταν προσαραγμένα στο λιμάνι της Νέας Αγχιάλου, ενώ στις 20 βομβάρδισαν και τη Νέα Αγχίαλο. Λίγες μέρες αργότερα, στις 27 Απριλίου, ένα σύνταγμα Ιταλών επέδραμε στην κωμόπολη. Οι Ιταλοί, για να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους, χωρίστηκαν σε ομάδες και η κάθε ομάδα ανέλαβε κι από μια συνοικία. Έβαλαν φωτιά από σπίτι σε σπίτι, παραδίδοντας στις φλόγες γύρω στα 620 από τα 700 πέτρινα σπίτια που υπήρχαν εκεί, αφού επιδόθηκαν πρώτα σε λεηλασίες των οικιών. Οι Ιταλοί κατέστρεψαν ακόμα και το εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο, που είχε χτιστεί με δωρεά του Συγγρού το 1910. Στις 20 Απριλίου οι τοίχοι του σχολείου κατατρυπήθηκαν από σφαίρες. Οκτώ μέρες αργότερα, στις 28 Απριλίου, το κτήριο είχε παραδοθεί στις φλόγες.
Αναμνήσεις που είδαν το φως της δημοσιότητας δυο χρόνια μετά (εφ. Ταχυδρόμος, 15.04.1945) δίνουν συνοπτική εικόνα του τραγικού ολοκαυτώματος:
«Την 27ην Απριλίου, προηγουμένων τηλεβόλων, πολυβόλων και αυτοκινήτων με θώρακα, μαζί δε με κάλυψιν και από θαλάσσης, εισβάλλουν εις την Αγχίαλον οι Ιταλοί, καραμπινιέροι ιδίως και μελανοχίτωνες. Αλλ’ η κωμόπολις ήτο έρημος κατοίκων. Όλοι τους, μαζί με τους αντάρτες, πληροφορηθέντες τα της επικειμένης ιταλικής επιθέσεως, είχον εγκαίρως απομακρυνθεί. Ελάχιστοι μόνο γέροι είχον παραμείνει, και οι Ιταλοί, αφού έταξαν δίωρον προθεσμίαν εις τους κατοίκους να επιστρέψουν, απεδύθησαν κατόπιν εις ένα τερατώδες όργιον αίματος, φωτιάς και ληστείας!... Εξηκοντίζετο με ειδικές αντλίες μία εύφλεκτος σκόνη εις τους εξωτερικούς τοίχους και εις το εσωτερικόν των κατοικιών και των αχυρώνων. Και ήρκει ένας κατόπιν πυροβολισμός κατά του οικήματος διά να λαμπαδιάσει το παν! Κατά τον τρόπον αυτόν εκάηκαν 620 σπίτια της Αγχιάλου και αρκετοί αχυρώνες, αφού, εννοείται, ελεηλατήθηκαν αγρίως, πριν παραδοθούν εις το πυρ. Ό,τι ήτο δυνατόν να μεταφερθεί, ηρπάζετο από τους Ιταλούς και τους λεγεωναρίους. Και ό,τι δεν ημπορούσε να αρπαγεί, κατεστρέφετο με τη φωτιά ή κατ’ άλλον τρόπον. Χιλιάδες οκάδες σιτηρών εκάησαν, χιλιάδες οκάδες κρασί και τσίπουρο εχύθηκαν από τους βανδάλους, αφού προηγουμένως ήπιαν και εμέθυσαν πολλοί… Δεκάδες άλογα, ημίονοι, όνοι, αγελάδες και πρόβατα, και σκυλιά ακόμη, επυροβολήθησαν επίσης και εφονεύθησαν. Προίκες κοριτσιών, νοικοκυριά χρόνων έγιναν καπνός και τέφρα…Την επομένην, 28ην Απριλίου, εις την ωραίαν άλλοτε κωμόπολιν δεν υπήρχον παρά καπνισμένα ντουβάρια, ερείπια ακατοίκητα και σηπόμενα εις τας οδούς πτώματα ανθρώπων και ζώων…».
Πηγές:
- ΓΑΚ Μαγνησίας, Αρχείο Πρωτοβάθμιας Επιτροπής Κρίσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1941-44
- Δίκτυο Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας, Ελληνικά Ολοκαυτώματα 1940-1945, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2010
- Νίτσα Κολιού, Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941-44, Βόλος 1985
- Γιώργος Διονυσίου, Μία Αγχίαλος Νέα γεννιέται, εκδ. Σύλλογος των Αγχιαλιτών της Αθήνας, Αθήνα 2006
