Η σφαγή στο Ασβεστοχώρι

Η σφαγή από τους Ναζί στο Ασβεστοχώρι

Ένα τμήμα από το "Τάγμα Κυνηγών" του Σούμπερτ που σκόρπισε τον όλεθρο στην Κρήτη και τη Μακεδονία

του Σπύρου Κουζινόπουλου
Εβδομήντα πέντε χρόνια από το φοβερό έγκλημα που διέπραξαν οι Γερμανοί κατακτητές με τους δωσίλογους “Έλληνες” συνεργάτες τους στο Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης και οι μνήμες παραμένουν άσβεστες στους παλαιότερους κατοίκους της περιοχής αλλά και στους νεώτερους, καθώς το γεγονός μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, μια και είναι αδύνατο να λησμονηθεί και αυτή η θηριωδία των Ναζί.

Τα γεγονότα, έχουν ως εξής: Στις 12 Ιουλίου 1944, τμήμα του ΕΛΑΣ επιτέθηκε στον αστυνομικό σταθμό και τη φρουρά του Σανατορίου Ασβεστοχωρίου, προκειμένου οι αντάρτες να προμηθευτούν από τις αποθήκες του, φαρμακευτικό υλικό.

Λίγο αργότερα και μετά την κοπή των συρμάτων του τηλέγραφου από τον ΕΛΑΣ, στρατιώτες της γερμανικής φρουράς του ασυρμάτου που ήταν εγκατεστημένος σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από το Σανατόριο, επιβιβάστηκαν σε αυτοκίνητο για να ελέγξουν το δίκτυο και να αποκαταστήσουν τη βλάβη, όταν δέχθηκαν τα πυρά των ανταρτών. Δύο στρατιώτες σκοτώθηκαν και άλλοι δύο τραυματίστηκαν, ενώ το αυτοκίνητο κατάφερε να φτάσει στο Ασβεστοχώρι.

Η επιχείρηση του ΕΛΑΣ στο Ασβεστοχώρι θορύβησε τις γερμανικές αρχές της Θεσσαλονίκης. Η πρώτη αντίδραση των Γερμανών εκδηλώθηκε στις 20 Ιουλίου, όταν αιφνιδιαστικά πήγαν στο δάσος “Κουρί”, συνέλαβαν και στη συνέχεια εκτέλεσαν τρεις κατοίκους Ασβεστοχωρίου. Αυτό όμως ήταν μόνο το προεόρτιο.

Η μεγάλη πολεμική επιχείρηση των κατακτητών

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 26ης Ιουλίου ξεκίνησε μεγάλη επιχείρηση των κατακτητών, με τη συμμετοχή τμημάτων του 1003ου και του 1004ου Τάγματος Πεζικού των Γερμανών, μιας ομάδας μάχης της 7ης Βουλγαρικής Μεραρχίας και δυνάμεων από τον Λόχο Φρουράς Στρατού Ε και των μονάδων επιφυλακής. Στην επιχείρηση, σύμφωνα με την εφημερίδα Λαϊκή Φωνή (24 Ιουλίου 1945, αρ. φύλλου 277) συμμετείχαν και εξήντα οι άντρες του διαβόητου Γερμανού εγκληματία Φριτς Σούμπερτ, με επικεφαλής τους δύο υπαρχηγούς του, τον Γεώργιο Γερμανάκη και τον Γεώργιο Καπετανάκη.

Στις 3 μετά τα μεσάνυκτα το Ασβεστοχώρι περικυκλώθηκε από αυτή τη μεγάλη δύναμη της Βέρμαχτ. Οι κατακτητές χτύπησαν τις καμπάνες της εκκλησίας και συγκέντρωσαν με τη βία τους κατοίκους στο πάρκο του χωριού, ενώ σήκωσαν ακόμη και αρώστους από τα κρεβάτια τους. (Έπεσαν για τη ζωή, έκδοση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, τόμος 4α, Αθήνα 2001, σ. 356).

Οι άντρες του Σούμπερτ, διενήργησαν έρευνες σε σπίτια, πετώντας έξω τα ρούχα και άλλα πράγματα των κατοίκων, ενώ συγκέντρωσαν όλους τους μόνιμους κατοίκους, τους παραθεριστές, τους ασθενείς και το προσωπικό του Σανατορίου στο πάρκο και τους ανέκριναν, ζητώντας πληροφορίες για τους αντάρτες.

Κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων αυτών, ένα άτομο, ο Σωτήριος Δημάκας, ο οποίος είχε συλληφθεί μέσα στο σπίτι του όπου ανάρρωνε από ελονοσία, κακοποιήθηκε σε τέτοιο βαθμό, με αποτέλεσμα την επομένη να υποκύψει στα τραύματά του.

Φυματικοί και νοσηλευτές του Σανατορίου Ασβεστοχωρίου (Αρχείο Ιωάννη Καλλιαρέκου)

Ξυλοδαρμοί και βασανιστήρια 

Κατόπιν, βάσει λίστας ονομάτων, ξεχώρισαν είκοσι έναν άντρες, τους οποίους μετέφεραν στο απέναντι από το πάρκο κτίριο της χωροφυλακής, όπου τους ξυλοκόπησαν στην αρχή και στη συνέχεια τους βασάνισαν για να αποσπάσουν ομολογίες ενοχής.

Το μεσημέρι τη ίδιας ημέρας, οι γυναίκες που παρέμεναν στην πλατεία μαζί με τους άντρες, αφέθηκαν ελεύθερες υπό τον όρο να παραδώσουν όλα τα όπλα και γενικά τα στρατιωτικά είδη που είχαν κρυμμένα στα σπίτια. Κάτω από τον φόβο της εκτέλεσης των αντρών, παραδόθηκαν τρία τυφέκια κυνηγετικά όπλα, αρκετά περίστροφα, δυναμίτιδα και διάφορα γερμανικά και ιταλικά στρατιωτικά είδη.

Στη συνέχεια, µε βάση µια κατάσταση ονοµάτων που είχαν στα χέρια τους, κάλεσαν ονοµαστικά στελέχη των οργανώσεων αντίστασης µεταξύ αυτών και στελέχη του Κ.Κ.Ε. Οι ανακρίσεις και όλη γενικά αυτή η διαδικασία ολοκληρώθηκαν, αφού οι κατακτητές και οι συνεργάτες τους διαχώρισαν δεκαπέντε άτοµα που προορίστηκαν για εκτέλεση. Στα άτοµα αυτά είχαν συµπεριληφθεί και δέκα υπάλληλοι του σανατορίου της Πέτρας, (που είχαν έρθει στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου, όταν οι Γερµανοί έκλεισαν το Σανατόριο της Πέτρας στην Κατερίνη) και επίσης πέντε στελέχη του Κ.Κ.Ε. Στις πέντε το απόγευµα ξεκίνησαν όλοι οι συγκεντρωµένοι, µπροστά οι δεκαπέντε που προορίζονταν να εκτελεστούν, κυκλωµένοι από τους ταγµατασφαλίτες, και ακολουθούσαν οι συγγενείς τους και οι κάτοικοι του χωριού. (Ιωάννης Καλλιαρέκος, Σανατόριο Ασβεστοχωρίου (1920-1945): Σχέσεις ασθενών και κοινωνίας, μεταπτυχιακή διπλωµατική εργασία, Ιατρική Σχολή ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2014)

Ο "τυχερός της ημέρας"

Ο τόπος εκτέλεσης είχε προσδιοριστεί κοντά στο δρόµο που συνέδεε το Σανατόριο με το χωριό. Οι κατακτητές υποχρέωσαν µε τη βία τους συγγενείς των θυµάτων να σκάψουν τον οµαδικό τάφο. Ακολούθως, ο υπαρχηγός της εγκληματικής συμμορίας του Σούμπερτ, Γερµανάκης, έπαιρνε έναν- έναν τους µελλοθάνατους, τους τοποθετούσε στο χείλος του οµαδικού τάφου, τους έσπρωχνε μέσα και τους πυροβολούσε. Όταν όλοι είχαν εκτελεστεί, ο Σούµπερτ, ο οποίος µιλούσε ελληνικά, αφού περιέφερε το βλέµµα του στους συγκεντρωµένους κατοίκους που παρακολουθούσαν τα γεγονότα ρώτησε : «τώρα ποιος θα είναι ο τυχερός της µέρας;» Τα µάτια του, (όπως καταγράφει η εφηµερίδα Λαϊκή Φωνή ένα χρόνο μετά), σταµάτησαν σε έναν νεαρό, το γιο του εργολάβου Μάλαµα, από τη Θεσσαλονίκη, που παραθέριζε στην περιοχή της Φυµατιούπολης για λόγους υγείας. «Έλα εδώ εσύ χοντρέ» του είπε, «κατέβα κάτω να τους µετρήσεις». Ο νεαρός άρχισε να µετράει χωρίς να είναι σε θέση να αρθρώσει λέξη. «Πόσοι είναι ρε;» ρώτησε ο Σούµπερτ, «δεκαπέντε» απάντησε ο νεαρός, τότε ο συνεργάτης των κατακτητών Γερµανάκης επενέβη µε το πιστόλι και είπε «Να ρε, και συ, να γίνετε δεκάξι» και τον σκότωσε. (εφημερίδα Λαϊκή Φωνή, 24 Ιουλίου 1945, αρ. φύλλου 277)

Σύμφωνα με μαρτυρίες, τους περισσότερους εκτέλεσαν οι Γερμανάκης και Καπετανάκης, Από τους εκτελεσθέντες οι τέσσερις ήταν κάτοικοι Ασβεστοχωρίου, οι εννιά ήταν υπάλληλοι του Σανατορίου, δύο νοσηλεύονταν στο Σανατόριο και ένας ήταν κάτοικος Θεσσαλονίκης που παραθέριζε στο Ασβεστοχώρι.

Σύμφωνα με δήλωση του Γερμανού υπαξιωματικού, η εκτέλεση έγινε σε αντίποινα για τα γεγονότα της 12ης Ιουλίου.

Στόχος η κατατρομοκράτηση

Η ομαδική εκτέλεση στο Ασβεστοχώρι από τους χιτλερικούς δημίους και τους “Έλληνες” συνεργάτες τους, δεν προκλήθηκε από κάποιο µεµονωµένο περιστατικό ή ενέργεια των κατοίκων ή των υπαλλήλων του Σανατορίου. Το γεγονός ότι οι κατακτητές κάλεσαν ονοµαστικά στελέχη του σανατορίου της Πέτρας, το οποίο ήταν γνωστό για τη διασύνδεση του µε οµάδες αντιστασιακών της περιοχής Λιτοχώρου, σε συνδυασµό µε την επιλογή στελεχών του Κ.Κ.Ε. της περιοχής Ασβεστοχωρίου, οδηγεί στο συµπέρασµα ότι εντάσσεται στη γενικότερη τακτική των κατοχικών δυνάµεων να εξουδετερώσουν κάθε µορφή αντίστασης εναντίον τους και να κατατροµοκρατούν τον πληθυσµό. Η εκτέλεση των δέκα υπαλλήλων του Σανατορίου ουσιαστικά αποτελούν το µερίδιο που κατέβαλε το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου στον αγώνα την εθνικής αντίστασης και δείχνουν τη σηµασία του ιδρύµατος ως πυρήνα της εθνικής αντίστασης. (Ιωάννης Καλλιαρέκος, Σανατόριο Ασβεστοχωρίου (1920-1945): Σχέσεις ασθενών και κοινωνίας, μεταπτυχιακή διπλωµατική εργασία, Ιατρική Σχολή ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2014)

Τα ονόματα των εκτελεσμένων

1. Αλεξίου Ιωάννης, νοσοκόμος

2. Γιώτης Διονύσιος, εργάτης

3. Γκράτσιος Νικόλαος, νοσοκόμος

4. Δημάκας Σωτήριος

5. Καρνάβας Τρύφων, κουρέας

6. Λιχρίδας Ιωάννης,

7. Μάλαμας Ιωάννης

8. Μάλαμας Χρήστος

9. Μάνος Δημήτριος

10. Μουντζέλης Ιωάννης

11. Μπλάτσος Νικόλαος, νοσοκόμος

12. Παπαδημητρίου Αντώνιος ή Αναστάσιος, ετών 39, νοσοκόμος

13. Παπαδόπουλος Μιχαήλ

14. Περιστέρας Δημήτριος

15. Σακελλαρόπουλος Αριστείδης, νοσοκόμος

16. Σαλαμανιώτης Γεώργιος, ετών 25, εργάτης

17. Σαρακώτσης Πολυχρόνης του Στέφανου, ηλεκτροτεχνίτης

18. Τσαγκάρης Παναγιώτης, επόπτης Σανατορίου Ασβεστοχωρίου

19. Τσολάκης Γρηγόριος, φαρμακοποιός του Σανατορίου

20. Φαϊνης Σταύρος

21. Χαρισμάογλου Λάζαρος

22. Χατζηαντωνίου Γεώργιος, εργάτης

23. Ψωμιάδης Λάζαρος