21 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης: Αφιέρωμα
Επιλογή αποσπασμάτων-επιμέλεια κειμένου: Αγγελική Νικολάου
Εαρινή ισημερία η 21η Μαρτίου αλλά και παγκόσμια ημέρα ποίησης. Γι’ αυτό προτείνουμε ένα διαφορετικό αφιέρωμα σήμερα, θα μιλήσουμε για ποιητές, για ποιητές που στην Κατοχή και στην Αντίσταση αγωνίστηκαν, με την πένα αλλά και το όπλο, για την ελεύθερη σκέψη και βούληση, για την ελεύθερη αυτοδιάθεση και την ελεύθερη πατρίδα. Θα τους αφήσουμε να μιλήσουν μέσα από τους στίχους τους, που τους έγραψαν σε ώρες μεγάλων κρίσεων, πολεμικών αναμετρήσεων, πυρετικών περιστάσεων, εσωτερικών αναστοχασμών, μέσα στη μεγαλύτερη ανθρώπινη τραγωδία του 20ού αιώνα, στίχοι τραγικά επίκαιροι τις μέρες που ζούμε.
Κοιτάχτε μπήκε στη φωτιά! Είπε ένας απ’ το πλήθος.
Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν
Στ’ αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο όταν του
μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια.
Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου.
Είμαι από φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι.
Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος;
Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά;
Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι.
Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις μου είπαν.
Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος.
Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο.
Γινόταν ήλιος.
Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές
Άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.
Ο Ποιητής μοιράζεται στα δυο.
Τάκης Σινόπουλος, Ο Καιόμενος
Ο Τάκης Σινόπουλος (1917-1981), ιατρός παθολόγος, επιστρατεύτηκε το 1941 στον ελληνοϊταλικό πόλεμο όπου υπηρέτησε ως λοχίας του Υγειονομικού.
.......................
Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος μες στους πολέμους.
Ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτο χόρτο.
Χείλια και δάχτυλα που λαχταρούν ένα άσπρο στήθος
μάτια που μισοκλείνουν στο λαμπύρισμα της μέρας
και πόδια που θα τρέχανε, κι ας είναι τόσο κουρασμένα
στο παραμικρό σφύριγμα του κέρδους.
Ο άνθρωπος είναι μαλακός και διψασμένος σαν το χόρτο,
άπληστος σαν το χόρτο, ρίζες τα νεύρα του κι απλώνουν
σαν έρθει ο θέρος
προτιμά να σφυρίξουν τα δρεπάνια στ’ άλλο χωράφι.
Σαν έρθει ο θέρος
άλλοι φωνάζουνε για να ξορκίσουν το δαιμονικό
άλλοι μπερδεύουνται μες στ’ αγαθά τους, άλλοι ρητορεύουν.
Αλλά τα ξόρκια τ’ αγαθά τις ρητορείες,
Σαν είναι οι ζωντανοί μακριά, τι θα τα κάνεις;
Μήπως ο άνθρωπος είναι άλλο πράγμα;
Μην είναι αυτό που μεταδίνει τη ζωή;
Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν.
Πάλι τα ίδια και τα ίδια, θα μου πεις, φίλε.
Όμως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου τη σκέψη
του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια
Δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς.
...................................
Γιώργος Σεφέρης, Τελευταίος Σταθμός
Ο Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) ακολούθησε καριέρα διπλωμάτη. Από το 1941 ως το 1944 ακολούθησε την ελληνική κυβέρνηση στην Κρήτη, Ν. Αφρική, Αίγυπτο και Ιταλία.
Είναι πολύ μακρινές οι γυναίκες. Τα σεντόνια τους μυρίζουν καληνύχτα.
Ακουμπάνε το ψωμί στο τραπέζι για να μη νιώσουμε πως λείπουν.
Τότε καταλαβαίνουμε πως φταίξαμε. Σηκωνόμαστε απ’ την καρέκλα και λέμε:
«Κουράστηκες πολύ σήμερα», ή «άσε, θ’ ανάψω εγώ τη λάμπα».
Όταν ανάβουμε το σπίρτο, εκείνη στρέφει αργά πηγαίνοντας
με μιαν ανεξήγητη προσήλωση προς την κουζίνα. Η πλάτη της
είναι ένα πικραμένο βουναλάκι φορτωμένο με πολλούς νεκρούς –
τους νεκρούς της φαμίλιας, τους δικούς της νεκρούς και τον δικό σου.
Ακούς το βήμα της να τρίζει στα παλιά σανίδια
ακούς τα πιάτα να κλαίνε στην πιατοθήκη κι ύστερα ακούγεται
το τραίνο που παίρνει τους φαντάρους για το μέτωπο.
Γιάννης Ρίτσος, Γυναίκες
Ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) από νωρίς προσχώρησε στο πολιτιστικό κίνημα της Αριστεράς «Πρωτοπόροι». Το έργο του «Επιτάφιος» κατασχέθηκε και κάηκε το 1936 από το μεταξικό καθεστώς. Συμμετείχε ενεργά στην Αντίσταση, φυλακίστηκε και εξορίστηκε στη διάρκεια του Εμφυλίου στη Λήμνο, στη Μακρόνησο και στον Άγιο Ευστράτιο.
Θα σας πω πώς έγινε
Έτσι είναι η σειρά
Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο δρόμο του έναν χτυπημένο
Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε
Τόσο πολύ λυπήθηκε
Πού ύστερα φοβήθηκε
Πριν κοντά του να πλησιάει για να σκύψει να τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα
Τι τα θες τι τα γυρεύεις
Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,
να ψυχοπονέσει τον καημένο
Και καλύτερα να πούμε
Ούτε πως τον έχω δει
Και επειδή φοβήθηκε
Έτσι συλλογίστηκε
Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;
Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε να παίξει με τους άρχοντες
Άρχισε λοιπόν και κείνος
Από πάνω να χτυπά
Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας.
Ελένη Βακαλό, Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος
Η Ελένη Βακαλό (1921-2001) σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης και εργάστηκε ως τεχνοκριτικός, καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης και διευθύνουσα της «Σχολής Διακοσμητικών Τεχνών Βακαλό».
Κι όχι αυταπάτες προπαντός.
Το πολύ πολύ να τους εκλάβεις σα δυο θαμπούς προβολείς μες στην ομίχλη
Σαν ένα δελτάριο σε φίλους που λείπουν με τη μοναδική λέξη: ζω.
«Γιατί» όπως πολύ σωστά είπε κάποτε κι ο φίλος μου ο Τίτος,
«Κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες
Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα.»
Έστω.
Ανάπηρος, δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς.
Μανόλης Αναγνωστάκης, Επίλογος
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005) σπούδασε ιατρική και ανέπτυξε έντονη δράση στον χώρο της Αριστεράς. Πήρε μέρος στην Αντίσταση ως στέλεχος της ΕΠΟΝ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Για την πολιτική του δράση στο φοιτητικό κίνημα φυλακίστηκε στο διάστημα 1948-1951, ενώ το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο, ποινή που δεν εκτελέστηκε. Μεταπολεμικά εργάστηκε ως ιατρός ακτινολόγος στη Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Αθήνα.
Πώς να καταχωρήσω τόσα γεγονότα – τόσες απόπειρες
Πώς να μιλήσω;
Ενώ οι φωνές επιμένουν – οι ίδιες φωνές –
Ενώ αποκρούομαι – πώς θες να μείνω
Μία αστραπή, ένα κυκλάμινο, μία ρομφαία –
Πώς θες να μείνω επιτύμβια στήλη σε πεδίο μαχών
Σε ποιο σταθερό δάπεδο να οχυρώσω τις λεγεώνες μου;
............................................
Πώς θέλετε να οχυρώσω τις λεγεώνες μου
Σε πονηρά κατάστιχα και σε ντουλάπια
Πώς θέλετε να μπω μες στα τετράγωνα;
Παραμένω εν πλήρει συγχύσει αθώος.
Μιχάλης Κατσαρός, Πώς να καταχωρήσω
Ο Μιχάλης Κατσαρός (1919-1998) συμμετείχε ενεργά στην Αντίσταση μέσα από τη συμμετοχή του στην ΕΠΟΝ, στο ΕΑΜ και στον ΕΛΑΣ, βασανίστηκε και φυλακίστηκε από τις κατοχικές δυνάμεις. Μεταπολεμικά εργάστηκε ως δημοσιογράφος και υπάλληλος ραδιοφωνίας.
Σημ.: Τα βιογραφικά στοιχεία των ποιητών προέρχονται από τη σειρά «Η Ελληνική Ποίηση» σε επιμέλεια Αλέξανδρου Αργυρίου (εκδ. Σοκόλη).
