Δεκέμβριος 1943. Η επιχείρηση "Καλάβρυτα" και η μάχη στο Πούσι.
Κείμενο:Περικλής Δ.Καπετανόπουλος
Μετά την ήττα των δυνάμεων του Άξονα στην Βόρεια Αφρική, το Γερμανικό Επιτελείο προετοιμαζόταν για συμμαχική απόβαση στην Πελοπόννησο. Η στρατηγική σημασία της χερσονήσου είχε αναβαθμιστεί και είχε μετατραπεί σε φρούριο, με οχυρωματικά έργα σε κάθε ακτή, που οι Γερμανοί εκτιμούσαν ότι μπορούσε να αποτελέσει πρόσφορο έδαφος για την απόβαση αγγλοαμερικανικών στρατευμάτων. Το «ενδιαφέρον» των Γερμανών επικεντρωνόταν στην βορειοδυτική Πελοπόννησο, όπως φαίνεται στις εκθέσεις των μονάδων της Βέρμαχτ που βρίσκονται στα αρχεία του Πότσνταμ.
Στις 4 Οκτωβρίου 1943, σε έκθεση της Στρατιωτικής Διοίκησης Ελλάδας προς τον διοικητή των στρατιωτικών δυνάμεων Νοτιοανατολικής Ευρώπης αναφέρεται : «…Με την κατάρρευση του ιταλικού στρατού το συμμορίτικο (έτσι αποκαλούσαν οι Γερμανοί τους αντάρτες) κίνημα δυνάμωσε ουσιαστικά. Σημαντικά αποθέματα σε όπλα και πολεμοφόδια, εν μέρει και τρόφιμα, έπεσαν από τους Ιταλούς στα χέρια των συμμοριών…Στην Πελοπόννησο είναι σε κίνδυνο η περιοχή βορειοδυτικά της Τρίπολης…». Την έκθεση υπογράφει ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου συνταγματάρχης Βάλτερ φον Μπόγκεν.
Στις 29 Νοεμβρίου 1943, η 117 Μεραρχία Κυνηγών της Βέρμαχτ, σε έκθεση προς 68ο Σώμα Στρατού αναφέρει: « Ολόκληρη η Πελοπόννησος πρέπει να θεωρείται σήμερα συμμορίτικη περιοχή. Οι διαρκείς επιθέσεις δείχνουν ότι ακόμα και εκεί όπου υπάρχουν σχετικά συγκεντρωμένα γερμανικά στρατεύματα δεν μπορεί να γίνεται λόγος για ειρηνοποίηση της χώρας. Η ορεινή ενδοχώρα είναι υπό την πλήρη κυριαρχία των συμμοριών…».
Βάσει αυτών των επιτελικών σχεδιασμών, ο γερμανικός στρατός επιχείρησε εγκλωβισμό και καταστροφή των ανταρτών της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου, δηλαδή του 12ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, με δυνάμεις που ξεκίνησαν από την Πάτρα, το Αίγιο, την Τρίπολη και τον Πύργο. Οι κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ ελίχθηκαν προς την ανατολική και δυτική πλευρά του Ερυμάνθου, αποφεύγοντας την παγίδευση και την μετωπική σύγκρουση με υπέρτερες εχθρικές δυνάμεις. Στο χώρο των επιχειρήσεων παρέμειναν μικρά τμήματα ανταρτών για παρενόχληση των γερμανικών φαλάγγων. Ο κίνδυνος για τις δυνάμεις της Ελληνικής Αντίστασης ήταν πολύ μεγάλος, αν ολοκληρωνόταν ο γερμανικός κλοιός. Η διοίκηση των ανταρτών αποφάσισε να διολισθήσουν τα τμήματα και τα πολιτικά στελέχη που πορεύονταν μαζί τους, προς την περιοχή Τριταίας, Ορεινής Ηλείας και Γορτυνίας, με την προϋπόθεση ότι η 4η Γερμανική φάλαγγα που ξεκίνησε από τον Πύργο, με δύναμη 600 ανδρών δεν θα ολοκλήρωνε τον εγκλωβισμό.
Την αντιμετώπιση των Γερμανών του Πύργου, ανέλαβε το 3ο Τάγμα του 12ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ,το οποίο δρούσε στην περιοχή της Ηλείας, ενώ παράλληλα κινητοποιήθηκε ο εφεδρικός ΕΛΑΣ της Ολυμπίας.
Οι αντάρτες, μέσω δικτύου συνδέσμων, παρακολουθούσαν την γερμανική φάλαγγα από την αναχώρηση της από τον Πύργο στις 8 Δεκεμβρίου. Επέλεξαν να την χτυπήσουν μετά το χωριό Λάλα, στη θέση Πούσι, πάνω στο δρόμο που οδηγεί από τον Πύργο στη Δίβρη και από εκεί στα Καλάβρυτα. Ξημερώματα της 9ης Δεκεμβρίου 120 αντάρτες, υπό την διοίκηση του επίλαρχου Ηλία Κονδύλη, έπιασαν θέσεις στα υψώματα και περίμεναν τους Γερμανούς, οι οποίοι είχαν διανυκτερεύσει στο Λάλα. Πολύ χαρακτηριστικά περιγράφει την μάχη, ένας εκ των πρωταγωνιστών, ο λοχαγός του ΕΛΑΣ Γιώργης Μπουραντζής (Καπετάν Μανούσος): «…Οι αντάρτες κολλημένοι στο λασπωμένο χώμα και κρατώντας την αναπνοή τους, άφησαν και μπήκε η εμπροσθοφυλακή (των Γερμανών) μέσα στον κλοιό των τμημάτων μας και με το σύνθημα του ταγματάρχου επηκολούθησε καταιγισμός πυρών με τα οποία ηχρηστεύθη το αυτοκίνητον και οι μοτοσυκλέτες και εν συνεχεία έγινε έξόρμησις και εξεκαθάρισαν τελείως οι Γερμανοί οι οποίοι εφονεύθησαν ή ετραυματίσθησαν…». Η κύρια γερμανική μηχανοκίνητη φάλαγγα που ακολουθούσε δεν επιχείρησε να περάσει από τις θέσεις των ανταρτών. Γύρισε πίσω στο Λάλα και την επόμενη μέρα επέστρεψε στον Πύργο.
Στο μέγεθος της επιτυχίας των ανταρτών, δεν μέτρησαν ούτε οι νεκροί Γερμανοί, ούτε και τα λάφυρα σε όπλα τα οποία πήραν με άφθονα πυρομαχικά (δυο βαριά μυδράλια, τέσσερα οπλοπολυβόλα, πολλά αυτόματα μαρσίπ, τυφέκια μάουζερ, χειρομβομβίδες και άφθονες σφαίρες), σύμφωνα με την μαρτυρία του Στάθη Γεωργόπουλου (Καπετάν Μελά). Το σημαντικότερο ήταν, ότι ανάγκασαν την εχθρική φάλαγγα του Πύργου να παραιτηθεί από την αποστολή της και έτσι να μην ολοκληρωθεί ο γερμανικός κλοιός που είχε στόχο την εξόντωση των δυνάμεων της Αντίστασης, στην περιοχή που ήταν : Το 12ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, τα στρατηγεία της 3ης Μεραρχίας και της 8ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, τα γραφεία Περιοχής του ΕΑΜ Πελοποννήσου και διάφορες κεντρικές υπηρεσίες όπως η Επιμελητεία του Αντάρτη, η Εθνική Αλληλεγγύη και η Εθνική Πολιτοφυλακή.
Οι γερμανικές φάλαγγες των Πατρών, του Αιγίου και της Τρίπολης, ολοκλήρωσαν την αποστολή τους, καίγοντας και σκοτώνοντας, απ' όπου και αν περνούσαν. Τέλος συνέκλιναν στα Καλάβρυτα και εξετέλεσαν το αποτρόπαιο έργο τους στις 13 Δεκεμβρίου 1943, με την εκτέλεση όλου του ανδρικού πληθυσμού.
Φωτογραφίες:
1.Γερμανικός χάρτης της Πελοποννήσου του 1943 με τις δυνάμεις των ανταρτών του ΕΛΑΣ που υπολόγιζαν ότι υπάρχουν σε κάθε περιοχή.
2.Αντάρτες του ΕΛΑΣ σε ενέδρα περιμένοντας να περάσει γερμανική φάλαγγα.
3.Χάρτης της Ηλείας με την διαδρομή που ακολούθησε η γερμανική φάλαγγα από τον Πύργο.
4. Το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης για την μάχη της 9ης Δεκεμβρίου 1943. Ο ΕΛΑΣ είχε μόνο ένα νεκρό, τον λοχία Πυρλή από τα Τριπόταμα. Απέναντι από το μνημείο του 1943, βρίσκεται το μνημείο του 1821, όπου στην ίδια περιοχή οι Ηλείοι,τον Ιούνιο του 1821, με την συνδρομή Επτανησίων, Γορτυνίων και άλλων, νίκησαν τους φοβερούς Λαλαίους Τουρκαλβανούς και τους εξεδίωξαν από την περιοχή.
