ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΕΞΟΡΙΣΤΟΙ ΣΤΟ ΤΡΙΚΕΡΙ
Κείμενο : Απόστολος Κ. Αποστολάκης
‘’ Ένα ηλιόλουστο πρωινό κατεβαίνω στην μεγάλη αυλή του μοναστηριού και με μεγάλη μου έκπληξη βλέπω ένα κοριτσάκι να βαδίζει μόνο του . Πλησιάζω και το ρωτάω .
-Τι κάνεις εδώ κοριτσάκι μου ;
-Είμαι με την μαμά μου
-Και που είναι η μαμά σου ;
-Είναι εκεί κάτω με τις άλλες κυρίες
-Για πες μου πως σε λένε;
-Με λένε Μυρτώ
-Και πόσο χρονών είσαι;
-Πέντε απαντά η μικρούλα Μυρτώ . ‘’ (1)
Περιγραφή του Ζακίνου Φιλοσώφ,(2) διοικητή στρατοπέδου εξόριστων δημοκρατικών και κομουνιστριών γυναικών στο νησάκι του Παγασητικού Τρίκερι .
Δεν ήταν σπάνια περίπτωση η διαμονή της μικρής Μυρτούς μαζί με την εξόριστη μάνα της στην εξορία . Δεκάδες ίσως και εκατοντάδες παιδιά , πέρασαν κάποια χρόνια από την νηπιακή τους ηλικία στο Τρίκερι και άλλους τόπους εξορίας ή φυλακής . Κάποια γεννήθηκαν εκεί, όπως τα δίδυμα μιας σλαβόφωνης Μακεδόνισσας τα οποία όμως πέθαναν λόγω έλλειψης φροντίδας. Δύο χιλιάδες τετρακόσιες γυναίκες παρέλαβε τον Δεκέμβρη του 48 περιγράφει ο διοικητής Φιλοσώφ . Γύρω στις τέσσερις χιλιάδες οκτακόσιες ανέβηκε ο αριθμός τους τον Σεπτέμβρη του 49.
Χίλιες εκατόν εξήντα δύο(1162) παρέδωσε τον Ιανουάριο του 1950 σύμφωνα με το πρωτόκολλο παράδοσης που είχε την πρόνοια να φυλάξει . Ήδη
είχαν φύγει λίγες εβδομάδες πριν χίλιες διακόσιες για την Μακρόνησο όπου η συμπεριφορά του στρατού απεναντί τους ήταν πολύ απάνθρωποι .
Δεν είχαν όλες σχέση με τα γεγονότα του εμφυλίου . Οι περισσότερες πλήρωναν την συμμετοχής τους στην Εθνική Αντίσταση ή την συμμετοχή συγγενών τους . Ανδρών , πατεράδων , αδελφών . Τις εξόριζαν για να σπάσουν το ηθικό των κομουνιστών του Δημοκρατικού στρατού, αλλά και των εξόριστων ανδρών που βρίσκονταν εξορία σε άλλα νησιά η φυλακές χωρίς να έχουν ανάμειξη στον Εμφύλιο . Στην αρχή το Τρίκερι ήταν τόπος εξορίας ανδρών μέχρι το ‘’άνοιγμα της Μακρονήσου . Από το 1948 άρχισαν να φέρνουν γυναίκες .Τον Απρίλιο του 1949, 1200 περίπου από το στρατόπεδο της Χίου .
Στο βιβλίο :Γυναίκες εξόριστες στα στρατόπεδα του εμφυλίου, γράφει η Βικτωρία Θεοδώρου που υπήρξε η ίδια εξόριστη σε τρία νησιά.
‘’ Οι αποστολές αποτελούνταν από γυναίκες κάθε περιοχής χωριστά. Στις 23 του Φλεβάρη έφτασε στο νησί μια καραβιά από διακόσιες περίπου Θεσσαλές. Το Μάρτη του ίδιου χρόνου είχαν έρθει οι Ηπειρώτισσες και στις 24 του Μάη μια μεγάλη αποστολή με το αρματαγωγό από χίλιες πεντακόσιες γυναίκες και παιδιά, που τις είχαν μαζέψει από τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και τη Ρούμελη.
Το Μάη του 1949 άρχισαν επίσης να’ ρχονται οι Σλαβομακεδόνισσες, κοπαδιαστά, πεντακόσιες τόσες σε κάθε αποστολή, και το καλοκαίρι μαζεύτηκαν χίλιες επτακόσιες με δύο χιλιάδες γυναίκες και παιδιά
Στο ίδιο βιβλίο γράφει η Ευαγγελία Φωτάκη :
‘’ Από Τρίκερι πήραν τον Αύγουστο του 49 τις Βολιώτισσες Μαρία Φαλιά, Καίτη Περδίου, Νίνα Νικολαΐδου, Μαρία Βουλγαροκτόνου, Στάσα Σαπουνά και Αθηνά Ρίζου για να τις περάσουν στρατοδικείο …….Υπέστησαν στην 83η ξύλο, βρισιές ,ολικό γδύσιμο , φάλαγγα, μέχρι να αποφανθεί ο γιατρός ότι δεν θα άντεχαν άλλο’’ Οι τρεις πρώτες καταδικάστηκαν σε Θάνατο
Ο διοικητής Φιλοσώφ με ανθρώπινο αλλά και απολογητικό ύφος, περιγράφει και επιβεβαιώνει τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες που και οι ίδιες οι εξόριστες έχουν περιγράψει κατά καιρούς γραπτά η προφορικά . Το στρατόπεδο λειτούργησε μέχρι το 1953. ’Φιλοξένησε’ γυναίκες σπουδαίες , γυναίκες με μόρφωση και καλλιτεχνική παρουσία , απλές γυναίκες του Λαού, που για παράσημα είχαν την αξιοπρέπεια και τη συμμετοχή τους στον αγώνα για μια ελεύθερη Ελλάδα .
Η συλλογικότητα και η αλληλεγγύη τις κράτησαν όρθιες. Σωματικά , πνευματικά , ηθικά . Οι μορφωμένες δίδασκαν , οι ηθοποιοί έπαιζαν θέατρο , οι μουσικοί οργάνωναν συναυλίες, οι μοδίστρες έραβαν , οι κομμώτριες κούρευαν , Μέχρι και εργαστήριο κατασκευής και επιδιόρθωσης παπουτσιών οργάνωσαν.
Στις μέρες μας κοντά στο μοναστήρι υπάρχει ένα μικρό νεκροταφείο. Δεν μοιάζει με τα νεκροταφεία που ξέρουμε. Παλιοί εξόριστοι που επισκέφτηκαν αργότερα το νησί φύτεψαν μια πικροδάφνη και τοποθέτησαν ένα ξυλόγλυπτο σταυρό από ελιά. Υπάρχουν και άλλοι μικρότεροι σταυροί που είναι σπαρμένοι τριγύρω, σαπισμένοι από τις βροχές και ξεθωριασμένοι από τον ήλιο. Δεν ξεχωρίζουν πλέον γράμματα με το όνομα των νεκρών.
Αξίζει να θυμόμαστε και να μνημονεύουμε αυτές τις γυναίκες, επώνυμες και ανώνυμες .Να τις τιμούμε για την αξιοπρέπειά τους . Να επισκεπτόμαστε τους τόπους όπου μαρτύρησαν.
Σημειώσεις: 1)Η μικρή Μυρτώ επτά ήταν η κόρη του Μενέλαου Λουντέμη που έζησε μαζί με την εξόριστη μητέρα της Έμη, για κάποια χρόνια στο Τρίκερι . Αργότερα όπως φαίνεται και στην φωτογραφία, η σχέση του Φιλοσώφ και Μυρτούς συνεχίστηκε .Για την Μυρτώ, πολλά χρόνια ο πατέρας της Μένέλαος Λουντέμης, πίστευε ότι είχε πεθάνει όπως τον είχε ενημερώσει η γυναίκα του Εμη Μ……..η οποία έκανε δήλωση το 1950 και απελευθερώθηκε .
Πολλά χρόνια αργότερα ο Λουντέμης ενημερώθηκε ότι η Μυρτώ ζει και εξελίχτηκε σε σπουδαία ζωγράφο .Άλλο ένα οικογενειακό τραύμα για τον Λουντέμη που δεν είναι όμως στις προθέσεις μου να εξιστορήσω.
2) Ορισμένα στοιχεία από το βιβλίο του Φιλοσώφ δημιουργούν προβληματισμό . Ο ίδιος από Επονίτης, αντάρτης του ΕΛΑΣ, δαρμένος και φυλακισμένος στα χρόνια της λευκής τρομοκρατίας, βρέθηκε το 1947 στην σχολή εφέδρων αξιωματικών στην Σύρο . Πολέμησε με τον Κυβερνητικό στρατό ενάντια στους Κομουνιστές και αφού τραυματίστηκε όπως γράφει , στάλθηκε στα είκοσιτρία του χρόνια διοικητής στρατοπέδου εξορίστων στο Τρίκερι .
Πηγές :1) Γυναίκες εξόριστες στα στρατόπεδα του εμφυλίου Χίος, Τρικέρι, Μακρόνησος, Αϊ-Στράτης: 1948-1954: Συλλογικό Βιβλίο που εξέδωσε ο Σύλλογος Πολιτικών Εξορίστων Γυναικών. Αξίζει να διαβαστεί από τις νέες γενιές που καλώς ακούνε στα σχολεία για την Μπουμπουλίνα και την Μαντώ Μαυρογένους, αλλά τίποτα για την Ρόζα Ιμβριώτη και άλλες γυναίκες της περιόδου
2)Βιβλίο Ζακίνου Φιλοσώφ ,
3)Ουρανία Στάβερη ,
4)Σπύρος Κουζινόπουλος,
5)ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ >https://youtu.be/QzSq_5Ov7-o
6)ΑΥΓΗ ,
7)ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ ,
8)ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Στο κέντρο η μεγάλη παιδαγωγός Ρόζα Ιμβριώτη
Η Ταυγέτη Μπασούρη στο Τρίκερι και κάτω όπως την ξέρουμε από το θέατρο και Ελληνικό κινηματογράφο
Διανομή δεμάτων του Διεθνούς Ερυθρού Στρατού μέσα στην εκκλησία
Πάντα με το χαμόγελο για να μη σπάει το ηθικό των συγγενών
1942 .Η μικρή Μυρτώ με τους γονείς της Μενέλαο και Έμη
