https://www.facebook.com/simea2016/posts/1367381163603787
Ο ΕΚΤΟΡΑΣ
Ο Θεόδωρος Μακρίδης και η περιβόητη εκθεσή του
Κείμενο : Απόστολος Κ. Αποστολάκης
Ο Μακρίδης είναι μία περίπτωση στρατιωτικού της Εαμικής Αντίστασης που παρότι έχουν ασχοληθεί αρκετοί ιστορικοί με το προσωπό του , στην δημόσια ιστορία όμως δεν κουβεντιάζεται συχνά το ονομά του.
Κατά τη γνώμη μας η βασικότερη αιτία είναι η μυστική έκθεση που συνέταξε το καλοκαίρι του 1946 ύστερα από εντολή του Ζαχαριάδη η οποία αν και δεν είχε ποτέ δημοσιευθεί επίσημα ολόκληρη , κομμάτια της είχαν διαρρεύσει και είχε δημιουργήσει κλίμα χαφιεδολογίας και πρακτορολογίας στους κόλπους του ΚΚΕ και αμηχανία στις τάξεις των πρώην συναγωνιστών του στον ΕΛΑΣ .
Ο Μακρίδης ήταν όπως αναφέραμε και στην περίπτωση του Ίλαρχου Γερασιμίδη (1),Έλληνας αξιωματικός που ξεκίνησε την καριέρα του στον Τουρκικό στρατό αφού είχε γεννηθεί το 1899 στην Τουρκία και είχε την Τουρκική υπηκοότητα . Γεννημένος από Πόντιους γονείς είχε σπουδάσει στην Εμπορική σχολή της Χάλκης και γνώριζε εκτός από τα Ελληνικά και Τουρκικά , Αγγλικά , Γαλλικά και Γερμανικά .
Φοίτησε από το 1916 για δύο χρόνια σε σχολή του Τουρκικού στρατού του και τοποθετήθηκε ως ανθυπολοχαγός σε μονάδα της Τουρκοκρατούμενης τότε Μέσης Ανατολής.
Ήταν τότε που οι Βρετανοί ξεσήκωναν τους Αραβόφωνους λαούς να ξεσηκωθούν ενάντια στην Τουρκική κατοχή . Ακόμα και όσοι δεν έχουμε διαβάσει την ιστορία της εποχής για την συγκεκριμένη περιοχή, έχουμε δει το αξεπέραστο κινηματογραφικό έργο ο ¨ΛΩΡΕΝΣ ΤΗΣ ΑΡΑΒΙΑΣ¨ και θυμόμαστε τις Αγγλικές ίντριγκες και την επιδίωξη να ελέγξουν τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής.
Ο Μακρίδης έχοντας ασπαστεί από τότε την λογική του Ελ. Βενιζέλου ότι τα συμφέροντα της Ελλάδας είναι με τους Βρετανούς, αυτομόλησε από τον Τουρκικό στρατό και κατέφυγε στην Ιεριχώ την οποία τότε είχαν καταλάβει οι Βρετανοί. Αν και δεν είναι ξεκαθαρισμένο αν από τότε είχε υιοθετήσει αντιιμπεριαλιστικές απόψεις ,είναι σίγουρο ότι το κεφάλαιο Τουρκία είχε κλείσει για αυτόν.
Ο Μακρίδης έκανε αίτηση να καταταχθεί στον Ελληνικό στρατό ,όμως την απέσυρε αμέσως όταν έμαθε ότι τον έστελναν στην εκστρατεία ενάντια στην επανάσταση των Μπολσεβίκων στην Ρωσία .(Είναι γνωστό ότι τρεις μεραρχίες Ελληνικού στρατού 24 χιλιάδων αντρών υπό τον στρατηγό Νίδερ μεταφέρθηκαν στις 2 Ιανουαρίου του 1919 στην Ρωσία στον πόλεμο που κήρυξαν οι Αγγλογάλλοι .Ήταν δέσμευση του Βενιζέλου προκειμένου να μας δώσουν οι σύμμαχοι της ΑΤΑΝΤ την περιοχή της Σμύρνης. Όπως και οι άλλες δυτικές δυνάμεις έτσι και οι Ελληνικές, νικήθηκαν κατά κράτος και άφησαν πίσω τους 400 νεκρούς και κλίμα εκδίκησης των επαναστατών ενάντια στους Έλληνες της περιοχής ) Οι ίδιες μεραρχίες επέστρεψαν και μπήκαν στην Σμύρνη τον Μάϊο του 1919.
Ο Μακρίδης τελικά κατατάχθηκε στην Σχολή Ευελπίδων από όπου αποφοίτησε ανάμεσα στους πρώτους. Η στρατιωτική τέχνη τον είχε κερδίσει ολοκληρωτικά και φρόντιζε όπως έλεγε αργότερα ο ίδιος να διαβάζει οτιδήποτε είχε σχέση με τις εξελίξεις στα στρατιωτικά θέματα . .Τα βιβλία βέβαια ήταν ξενόγλωσσα και άγνωστα στους περισσότερους αξιωματικούς αλλά οι γλώσσες που γνώριζε τον βοήθησαν πολύ στον σκοπό αυτό .Από εχθρούς και φίλους είχε χαρακτηριστεί σαν στρατιωτική διάνοια .
Ήταν ίσως από τους λίγους Έλληνες αξιωματικούς που είχαν διαβάσει ολόκληρο το εμβληματικό βιβλίο του Κλαούζεβιτς ¨ ΠΕΡΙ ΠΟΛΕΜΟΥ ¨ γιατί η ηγεσία του Ελληνικού στρατού είχε κρίνει ότι ορισμένα κεφάλαια του βιβλίου δεν ήταν απαραίτητο να διαβαστούν από τους Ευέλπιδες . Το θέμα δε του ανταρτοπολέμου ήταν άγνωστο στους στρατιωτικούς της εποχής .Έτσι εξηγείται η απέχθεια και η άρνηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των μονίμων αξιωματικών να σκεφτούν την περίπτωση ανταρτοπολέμου ενάντια στην τριπλή κατοχή . (Όταν οι Άγγλοι πράκτορες μέσω του Λεβίδη πρότειναν στον Βεντήρη να οργανώσει αντάρτικες ομάδες αυτός απάντησε ¨ Τι θλιβερή ιδέα ! ¨)
Ο Μακρίδης όχι μόνο είχε διαβάσει όλο το βιβλίου του Γερμανού στρατιωτικού θεωρητικού, αλλά το είχε εμπεδώσει βοηθώντας τον έτσι να αναδειχθεί σαν ο καλύτερος επιτελικός του ΕΛΑΣ.
Το 1935 αποτάχθηκε από το στράτευμα για την συμμετοχή του στο Βενιζελικό κίνημα και εξορίστηκε στην Τήνο. Από το ΒασιλοΜεταξικό καθεστώς δεν έγινε δεκτός να πολεμήσει στο Αλβανικό μέτωπο όπως και οι άλλοι φιλελεύθεροι απότακτοι αξιωματικοί .
Όταν το ΕΑΜ αποφάσισε τον χειμώνα του 41-42 να προετοιμάσει αντάρτικο και πρότειναν για αρχηγό τον Βενιζελικό στρατηγό Μάντακα στο άτυπο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ (προπομπός του ΕΛΑΣ) ,δίπλα του τοποθέτησαν ουσιαστικό αρχηγό τον Θόδωρο Μακρίδη τον οποίο ήδη είχαν φυγαδεύσει από την Τήνο . Ο Μακρίδης εν τω μεταξύ είχε προσχωρήσει στο ΚΚΕ και είχε χρησθεί στρατιωτικός του σύμβουλος επιλέγοντας το ψευδώνυμο ΕΚΤΟΡΑΣ.
Σε όλη την μετέπειτα πορεία του ΕΛΑΣ ο Μακρίδης είχε επιτελικό ρόλο . Υπάρχει προφορική μαρτυρία ότι Άρης Βελουχιώτης αυτόν ήθελε για στρατιωτικό ηγέτη του ΕΛΑΣ πριν προκύψει η λύση του Στέφανου Σαράφη . « Κάντε τον μυταρά αρχηγό και θα δείτε τι θαύματα θα κάνουμε « λέγεται ότι είπε στην πολιτική ηγεσία του ΕΑΜ.
Το σχέδιο συμφωνία για να ενταχθεί ο ΕΛΑΣ στο Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής τροποποιήθηκε από τον ίδιο αφού δεν συμφωνούσε με το αρχικό που ήταν Βρετανικό .
Στο βουνό ανέβηκε μόλις τον Φεβρουάριο του 44 λόγω της επισφαλούς υγείας του όπως περιγράφει κι ο ίδιος στην περιβόητη εκθεσή του το 1946. Στα Δεκεμβριανά απουσίαζε από την Αθήνα όπως και ο Σαράφης και ο Άρης .
Όπως γράφει και ο ίδιος, το 1943 είχε ετοιμάσει σχέδιο κατάληψης της Αθήνας αλλά η ηγεσία του ΕΑΜ το πέταξε στο συρτάρι . Είναι άλλη μία απόδειξη ότι η ΕΑΜική ηγεσία δεν σκόπευε να καταλάβει την πρωτεύουσα . Τα γεγονότα του Δεκέμβρη άρχισαν χωρίς να είναι ο ΕΛΑΣ προετοιμασμένος για μεγάλες συγκρούσεις. Ο ίδιος έγκαιρα είχε προειδοποιήσει την ηγεσία του ΕΑΜ από τις 9 Νοεμβρίου με τηλεγράφημα από την Πίνδο όπου βρίσκονταν «Το ελληνικό εσωτερικό πρόβλημα θα λυθεί αναγκαστικά πριν από το πέρας του πολέμου. Η λύση θα είναι βίαιη και όχι κοινοβουλευτική. Η ελληνική αντίδραση θα επιχειρήσει πραξικόπημα κατά το Δεκέμβριο του 1944 ή τον Ιανουάριο του 1945. Είναι λίαν ενδεχόμενη βρετανική ένοπλος επέμβασις».
Ο Τσώρτσιλ όμως ήταν αποφασισμένος και προετοιμασμένος όπως αποδείχτηκε και μάλιστα με την ανοχή των Ρώσων.
Ο ιστορικός Φίλιππος Ηλιού διατυπώνει ίσως με τον πιο περιεκτικό τρόπο την κατάσταση . «δεν χρειάζονταν ούτε όπλα, ούτε Δεκέμβρης, ούτε τίποτα. Εκλογές του χρειάζονταν απλώς, με τους τυπικούς αστικοδημοκρατικούς τρόπους, για να είναι η κύρια συνιστώσα των πλειοψηφιών που τότε μπορούσαν να διαμορφωθούν»
Ο Τζων Ιατρίδης ιστορικός της αντίθετης όχθης, στην μονογραφία που δημοσιεύθηκε στην Αμερική το 1972 γράφει, » η σύγκρουση υπήρξε αποτέλεσμα κλιμακώσεων που οφείλονταν στην έντονη αμοιβαία καχυποψία των δύο πλευρών. Έτσι, αποφάσεις που δεν στόχευαν στην ένοπλη σύρραξη κατάφεραν το αντίθετο.» Ο Τσώρτσιλ όμως ήταν αποφασισμένος με την ανοχή όπως φαίνεται των Σοβιετικών
.
Η πολυσυζητημένη έκθεση Μακρίδη χρεώνει στον Σιάντο πολλά λάθη τα οποία κατά την γνώμη του ήταν καθοριστικά για την εξέλιξη του αγώνα . Πολλές από τις εκτιμήσεις του όμως βασίζονται στην λαθεμένη πληροφόρηση που είχε . Στην Αθήνα αυτός, στο βουνό η ηγεσία, ακόμα και ο γηραιός Σιάντος .
Κατά τη γνώμη μας για λόγους αρχής δεν ήταν σωστό να συνταχθεί μία έκθεση για την τρίχρονη δράση του ΕΛΑΣ από ένα μόνο άνθρωπο που όσο ικανός και αντικειμενικός να είναι, σίγουρα κάτι θα του ξεφύγει ,κάπου θα λαθέψει .Δεν ήταν σωστό να γραφεί μια εσωκομματική έκθεση για τον ΕΛΑΣ η πλειοψηφία του οποίου δεν ήταν μέλη του ΚΚΕ.
Ίσως ο Μακρίδης να πίστευε ότι είχε αδικηθεί και ότι του έπρεπε μεγαλύτερη θέση στον ΕΛΑΣ. Ίσως να είχε και μία ανθρώπινη υπεροψία λόγω των τεράστιων θεωρητικών δυνατοτήτων του .Πάντως κατά τη γνώμη μας είχε δίκαιο ότι «κακώς οι αξιωματικοί που προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ το τελευταίο διάστημα πήραν μεγάλες θέσεις» . Μπορεί να προσέφεραν πολιτικό κύρος στο ΕΑΜ, στην αντάρτικη δράση όμως όχι . Είναι αυστηρός με πολλούς ανώτερους αξιωματικούς του ΕΛΑΣ βασιζόμενος σε αναπόδεικτα στοιχεία .Για παράδειγμα ,μη χρηστή διοίκηση στο 54ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ ( Νοτιοανατολική Θεσσαλία )
Δεν άφησε όμως πουθενά υπονοούμενα για προδοτική στάση του Σιάντου όπως έσπευσαν αρκετοί οπαδοί του Ζαχαριάδη να του πιστώσουν .Αρκετοί πρωταγωνιστές μιλούσαν και εξέφραζαν γνώμη για την έκθεση χωρίς όμως να την έχουν διαβάσει . Πάντως ο Μακρίδης στην 5η ολομέλεια του ΚΚΕ το 1955 κατέθεσε γραπτή δήλωση με την οποία διέψευδε όσους ισχυρίζονταν ότι άφηνε υπονοούμενα για τον Σιάντο. « Τον χαρακτήρισα ανίκανο λοχία ( τον Σιάντο) και τίποτα άλλο» .
Αρκετές φορές εξέφρασε επιφύλαξη αν τα αντίγραφα ήταν γνήσια και δεν είχαν υποστεί προσθαφαιρέσεις. "Εγώ μόνο το αντίγραφο που έγραψε ο αδελφός μου με ωραία καλλιγραφικά γράμματα αναγνωρίζω . Τις δακτυλογραφημένες σελίδες δεν τις έχω δει ποτέ"
Ολόκληρη η έκθεση δημοσιεύθηκε και αναλύθηκε για πρώτη φορά από τον Γρηγόρη Φαράκο το 2000 . Είναι βασισμένη σε ένα από τα δύο αντίγραφα ( Αρχεία ΑΣΚΙ )και σε εκατοντάδες ντοκουμέντα που δεν επιδέχονται καμία σοβαρή αμφισβήτηση . Το δεύτερο αντίγραφο που έχει το ΚΚΕ στα αρχείο του είναι δύσκολα προσβάσιμο στους ιστορικούς . Ο Φαράκος αφιερώνει 400 σελίδες στον Μακρίδη . Χωρίς να τον μειώνει πουθενά προσωπικά, αντικρούει με αδιάσειστα ντοκουμέντα σε πολλά σημεία την περίφημη έκθεση του. Η έκθεση αξιοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια και από αντι εαμικούς αναλυτές απομονώνοντας ορισμένες ατυχείς χαρακτηρισμούς του Μακρίδη .
Ο Μακρίδης παρά την μεγάλη σύγχυση που δημιούργησε η εκθεσή του, συνολικά καταγράφεται θετικά στην ιστορία της Αντίστασης . Όλες οι αναφορές του και η αρθρογραφία του στον Αντιστασιακό τύπο για τις στρατιωτικές εξελίξεις στα πεδία των μαχών στην Ευρώπη ,για την απόβαση η όχι των Συμμάχων στην Ελλάδα, καθώς και την μετέπειτα στάση τους δικαιώθηκαν .
Μετά την συμφωνία της Βάρκιζας ο Μακρίδης αν και συμφωνούσε με τον Άρη δεν τον ακολούθησε παρά τις εκκλήσεις του τελευταίου . Παρέμεινε πιστός στην γραμμή του ΚΚΕ που ήταν σεβασμός στην συμφωνία.
Κατά μία περίεργη σύμπτωση, μία μέρα μετά την ολοκλήρωση και παράδοση της περίφημης έκθεσης, τον συνέλαβαν στις 17 Αυγούστου 1946 και τον εξόρισαν στην Νάξο . Στην συνέχεια μεταφέρθηκε στην Μακρόνησο όπου τα βασανιστήρια τον οδήγησαν σε ψυχονευρικό κλονισμό.
Νοσηλεύθηκε σαν φυλακισμένος σε νοσοκομεία και το 1953 του δόθηκε άδεια να ταξιδέψει στην Ελβετία για θεραπεία . Από την Ελβετία πέρασε με ειδική βίζα στην Ουγγαρία και στην συνέχεια στην Ρουμανία όπου είχε το παράνομο τότε ΚΚΕ την έδρα του . Νοσηλεύτηκε σε διάφορες κλινικές της Ρουμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης και τα περισσότερα χρόνια της εξορίας του τα έζησε στην Βουλγαρία .Για αρκετά χρόνια διατέλεσε μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ.
Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την πτώση της Χούντας χωρίς να αναμειχθεί στην εσωκομματική ζωή του ΚΚΕ αν και δήλωνε μέχρι τον θανατό του πιστός στα ιδανικά του ΕΑΜ -ΕΛΑΣ .» Δεν ακυρώνω τίποτα από την δράση του ΕΛΑΣ δήλωνε . Είναι σαν να ξεχνάω τους χιλιάδες αγωνιστές που έδωσαν την ζωή τους για την λευτεριά «
Έφυγε από τη ζωή το 1981.
Πηγές: Χάγκεν Φλάϊσερ, Γρηγ. Φαράκος, Φοίβος Γρηγοριάδης, Βασίλης Μπαρτζώτας, Θαν. Χατζής, Φίλιππος Ηλιού, Πολύδωρος Δανιηλίδης
1) Για τον Γερασιμίδη εδώ: https://simea2016.blogspot.com/2020/08/blog-post_26.html
Τον Νοέμβριο τοτ 44 στην Λαμία με τον Σαράφη και τον Άρη
Όλη η έκθεση για την δράση του ΕΛΑΣ.
Όλη η Ελληνική αντιπροσωπεία στις 11 Ιανουαρίου 1945
