ΕΒΡΑΙΟΙ ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΣΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ
Κείμενο : Απόστολος Κ. Αποστολάκης
Με αφορμή το έργο του Χανς Κράσα που ακούσαμε στην προχθεσινή συναυλία στο Πορφυρογένειο Αγριάς .(α)
............................................................................................................................
Είναι γνωστό ότι στα στρατόπεδα της ναζιστικής φρίκης ανάμεσα στα έξι εκατομμύρια νεκρών υπήρχαν και εκατοντάδες ίσως και χιλιάδες καλλιτέχνες .
Ζωγράφοι , ποιητές, χορευτές, ηθοποιοί, μουσικοί.
Πολλοί από τους μουσικούς δεν οδηγήθηκαν στους θαλάμους αερίων για άμεση εξόντωση, γιατί αξιοποιήθηκαν από τα αρρωστημένα μυαλά των ναζιστών ποικιλοτρόπως.
Το κινηματογραφικό έργο του Ρόμαν Πολάνσκι Ο ΠΙΑΝΙΣΤΑΣ (2002)που προβλήθηκε και στα Ελληνικά τηλεοπτικά κανάλια με πρωταγωνιστή τον Άντριεν Μπρόντι, υποψίασε το πλατύ κοινό για την τύχη των αιχμαλώτων Εβραίων μουσικών . Μας έμαθε την ιστορία του Πολωνο-εβραίου πιανίστα Βλαντισλάβ Σπίλμαν, ο οποίος κατάφερε να επιζήσει στο γκέτο της Βαρσοβίας χάρη στο καλό όνομα που είχε στους κύκλους της μουσικής και την εκτίμηση που του έδειξε ένας Γερμανός μουσικόφιλος λοχαγός .
Είχαν ειπωθεί περισσότερα στην τηλεοπτική σειρά που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στις ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία, Playing for Τime (Αναβολή για την Ορχήστρα) των σκηνοθετών Joseph Sargent και Daniel Mann (1980). Πρωταγωνιστούσε η διάσημη τότε Βανέσα Ρεντγκρέϊβ. Η πασίγνωστη ηθοποιός ήταν από τότε γνωστή και για τις αριστερές απόψεις της.
Το σενάριο της τηλεοπτικής σειράς βασίστηκε στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Εβραίας τραγουδίστριας και πιανίστριας Fania Fenelon.
Η Fania Fenelon ήταν από τους λίγους τυχερούς καλλιτέχνες που διασώθηκαν στο Άουσβιτς και της δόθηκε η ευκαιρία να περιγράψει τη ζωή της στο κολαστήριο αλλά και την δραστηριότητα και άλλων μουσικών που συμμετείχαν στις άλλες ορχήστρες του στρατοπέδου.
Ακόμα ένας μουσικός, ο Ιταλοεβραίος τενόρος Emilio Jani, δημοσίευσε την αυτοβιογραφική αφήγησή του με τίτλο :Η Φωνή μου με έσωσε, Άουσβιτς 180046. αλλά η περιπτωσή του ελάχιστα έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό.
Οι ορχήστρες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δημιουργήθηκαν με εντολές των SS, αφού ήταν γνωστό ότι η μουσική εκτός από την ψυχική απόλαυση που δημιουργεί στους ακροατές , βοηθούσε και στην αύξηση της παραγωγής στα εργοστάσια που λειτουργούσαν μέσα στα στρατόπεδα .
Πολλοί ανώτεροι ναζί αξιωματικοί είχαν κλασική μουσική παιδεία όπως και ίδιος ο Χίτλερ ο οποίος όμως αν και αντισημίτης και εξολοθρευτής των Εβραίων και Ρομά ( Τσιγγάνων) είχε στην συλλογή του δίσκους με εβραϊκές και τσιγγάνικες μελωδίες. Είχε ακόμα και του διάσημου Ρώσου συνθέτη Tchaikovsky( Τσαϊκόφσκι ) τον οποίο το ναζιστικό καθεστώς θεωρούσε παρακμιακό .
Πολλά από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης είχαν τον δικό τους ύμνο σύμφωνα με τα αρχεία που διασώθηκαν. Οι μουσικοί δεν είχαν προλάβει όλοι βέβαια να πάρουν και τα όργανα μαζί τους και έτσι τα SS έκαναν πλιάτσικο σε όποιο ωδείο μπορούσαν, στα άδεια σπίτια των Εβραίων, αλλά και άλλων ομάδων που είχαν την ίδια τύχη με τους Εβραίους . Δηλαδή κομουνιστές ,Τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι . (2)
Από τα αρχεία που έχουν διασωθεί γνωρίζουμε ότι στα τα στρατόπεδα των Mauthausen ,Auschwitz, Theresienstandt( TEREZIN ), Dahaou, Buchenwald, είχαν συχνές μουσικές δραστηριότητες .Διασώθηκαν πολλές φωτογραφίες, παρτιτούρες και πάρτες (3). Οι οικογένειες των αιχμαλώτων δώριζαν μουσικά όργανα (κυρίως βιολιά) που λόγω μικρού όγκου είχαν καταφέρει να κρύψουν στα λίγα εφόδια που τους επιτράπηκε να πάρουν μαζί τους .Αυτό το έκαναν κυρίως ελπίζοντας σε ευνοϊκότερη μεταχείριση, δηλαδή καλύτερη τροφή και απαλλαγή από βαριές καταναγκαστικές εργασίες. Σε κάθε περίπτωση πάντως από τις φωτογραφίες που έχουν διασωθεί είναι φανερό πως οι μουσικοί των στρατοπέδων ήταν υποσιτισμένοι, καχεκτικοί ,και δείχνουν δυστυχισμένοι.
Οι Γερμανοί ναζί εξανάγκαζαν τους μουσικούς Εβραίους( και Ρομά), να παίζουν μπροστά στους νεοεισερχόμενους αιχμαλώτους που μόλις είχαν φτάσει στα στρατόπεδα. Την ίδια ώρα γίνονταν και η επιλογή αν θα οδηγούνταν κατευθείαν σε θαλάμους αερίων η στα εργοστάσια που λειτουργούσαν .
Συνήθως η μουσική που παιζόταν στην περίπτωση αυτή ήταν λαϊκοφολκλορική από τα μέρη της καταγωγής των νεοεισερχομένων.Πολωνική Τσέχικη , Ουγγρική ,Ρουμανική , Ρώσικη,Τσιγγάνικη . Αυτό το επέβαλαν προκειμένου να τους κάνουν να πιστέψουν πως είχαν φτάσει σε όχι επικίνδυνο περιβάλλον και να οδηγηθούν αμέριμνοι στους θαλάμους αερίων ήρεμοι χωρίς τον κίνδυνο ανταρσίας .
Υπάρχουν όμως και μαρτυρίες ότι οι αιχμάλωτοι έπαιζαν μουσική και σαν πράξη αντίστασης και τραγουδούσαν τραγούδια ελπίδας και τραγούδια που μιλούσαν για τον έρωτα .Αυτά δηλαδή που τους έλλειπαν .
Παράλληλα αυτό είχε αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις να δημιουργηθεί ένα αίσθημα αλληλεγγύης ανάμεσα στις εθνοτικές ομάδες που κρατούνταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης .Οι Εβραίοι άρχισαν να βλέπουν τους Ρομά χωρίς το αίσθημα ανωτερότητας (που τους διακατέχει λόγω της θρησκείας τους (περιούσιος λαός ), αλλά και αντίστροφα οι Ρομά που στην ολοτητά τους ήταν χριστιανοί και ήταν διαπαιδαγωγημένοι με αντιεβραϊκό μίσος . Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως μέχρι την έναρξη του 2ου παγκόσμιου πολέμου οι περισσότεροι κρατούμενοι στα στρατόπεδα, ήταν πολιτικοί κρατούμενοι (κυρίως Γερμανοί κομμουνιστές) και τα τραγούδια που τραγουδούσαν ήταν στρατευμένα στην ιδεολογίας τους και μάλιστα μερικές φορές πολύ μαχητικά .
Αλλά και οι Έλληνες Εβραίοι κρατούμενοι, όπως μας πληροφόρησε πρόσφατα η Βολιώτισσα υψίφωνος Μαριάντζελα Χατζησταματίου μετά από πολυετή έρευνά της τραγουδούσαν : Κι εσείς παιδιά της λευτεριάς/ που μάθατε το δράμα/ ξοντώσετε τον φασισμό/ σας το αφήνω τάμα». Το τραγουδούσαν στον σκοπό του παραδοσιακού τραγουδιού και ήδη τροποποιημένο από το πολιτιστικό ΕΑΜ : ΑΧ ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ ΓΛΥΚΙΑ . https://www.youtube.com/watch?v=dEHL8a3rUCk
Είναι ίσως το πιο συγκλονιστικό μήνυμα που μας έστειλαν από τα κολαστήρια του Αουσβιτς – Μπιργκενάου Ολοκαυτώματος». Η Μαριάντζελα Χατζησταματίου συγκέντρωσε προφορικές μαρτυρίες επιζώντων Εβραίων στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
Ένας Εβραίος μουσικός που εξοντώθηκε στα στρατόπεδα των Γερμανών ήταν και ο Τσεχοεβραίος Χάνς Κράσα ο οποίος αν και δεν είναι πολύ γνωστός στο ευρύ Ελληνικό κοινό, τιμήθηκε με επιλογή έργου του (Thema con variazioni) από το εξαιρετικό κουαρτέτο εγχόρδων L’ANIMA . Αξίζουν συγχαρητήρια στους καλλιτέχνες που φιλοξενήσαμε πριν λίγες μέρες στο ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΕΙΟ ΑΓΡΙΑΣ .
‘’Ο Κράσα ανάμεσα στα άλλα έργα ,συνέθεσε και την περίφημη όπερα «Brundibar» για παιδιά, ερμηνευμένης από παιδιά που κατατροπώνουν τον κακό Μπρούντιμπαρ, ο οποίος χειρίζεται το κακόηχο όργανο της βαρβαρότητας. Γεννημένος στην Πράγα, σπούδασε στη Γερμανική Ακαδημία Μουσικής, όπου και γνωρίστηκε με τον Αλ. φον Ζεμλίνσκι, δάσκαλο και πνευματικό καθοδηγητή του. Αφοσιωμένος στον αγώνα της Τσεχοσλοβακίας για την ανεξαρτησία και λάτρης του εθνικού συνθέτη Λ. Γιάνατσεκ, μελετά τους Γάλλους ιμπρεσιονιστές Μιγιό και Ονεγκέρ αλλά και τους Σένμπεργκ, Βέμπερν και Μπάρτοκ. Ο κριτικός Εμίλ Βιλερμόζ τον συγκρίνει μαζί τους. Κλείστηκε αρχικά στο Τσέχικο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Theresienstadt Τερεζίν (3) τον Απρίλιο του 1942. Ήδη καταξιωμένος τον Αύγουστο του 1944 ολοκληρώνει το τελευταίο του έργο «Πασακάλια και Φούγκα» ακριβώς δύο μήνες προτού μπει στο τρένο για το Αουσβιτς όπου κάηκε στα απάνθρωπα κρεματόρια ‘’( πηγή: Κώστας Ζερμπίνης)
Με την περίπτωση της αξιοποίησης Εβραίων μουσικών από τους Γερμανούς ναζί, δυστυχώς καταρρίπτεται το αξίωμα ότι η μουσική σίγουρα διαπλάθει ευγενείς χαρακτήρες . Λέει σε συνέντευξη της η F. Fenelon : ‘Ο διοικητής του στρατοπέδου Kramer ξέσπασε σε κλάματα όταν παίξαμε το Oνειροπόλημα του Schumann. . Όταν κουραζόταν από τη δουλειά του, ερχόταν σε μας και άκουγε την μουσική μας. O Kramer έριξε στους θαλάμους αερίων 24.000 ανθρώπους.
Δυστυχώς ο αρρωστημένος φανατισμός ανεξάρτητα αν προέρχεται από θρησκευτικά ή ιδεολογικά αίτια, σαρώνει τα πάντα . Έχουμε πρόσφατο παράδειγμα από ΄επιστήμονα΄ το οποίο δημιούργησε αλγεινές εντυπώσεις.
ΣΗΜΕΊΩΣΕΙΣ : α) https://www.facebook.com/Porphyrogeneio/posts/pfbid0w44cgc1MiX2kkcy68mzCRASG3wLqFY3gwjh6LUzNCvGGFgcEXjRy4KPgPTNs7R5Dl
1) Δυστυχώς η ιστορική βιβλιογραφία είναι σχετικά φτωχή για το θέμα της εξόντωσης των Ρομά ,ομοφυλόφιλων και κομμουνιστών. Αυτοί δεν έχουν ισχυρά οικονομικά λόμπυ να χρηματοδοτήσουν έρευνες.
2) Παρτιτούρα, αυτά που έχει μπροστά του ο μαέστρος και αφορούν όλα τα όργανα της ορχήστρας ,πάρτες αυτά που έχουν οι επιμέρους μουσικοί σε μία ορχήστρα
3) Αρχικά, το Theresienstadt-Τερεζίν ήταν ένα θέρετρο διακοπών για τους Τσέχους ευγενείς. Βρίσκεται μέσα στο περίφημο φρούριο Theresienstadt, που χτίστηκε προς τιμήν της αυτοκράτειρας Μαρίας Τερέζα από τον αυτοκράτορα Ιωσήφ Β΄στα χρόνια της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας .
Μετά την προσάρτηση της Τσεχίας από την Γερμανία το 1938 με την σύμφωνη γνώμη Άγγλων και Γάλλων στην συμφωνία του Μονάχου, η Γκεστάπο μετέτρεψε το θέρετρο σε εβραϊκό γκέτο και στρατόπεδο συγκέντρωσης. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, κρατούσε Εβραίους κυρίως από την Τσεχοσλοβακία, δεκάδες χιλιάδες Εβραίους που είχαν απελαθεί κυρίως από τη Γερμανία και την Αυστρία, καθώς και εκατοντάδες Ολλανδούς και Δανούς Εβραίους. Πάνω από 150.000 Εβραίοι στάλθηκαν στο στρατόπεδο Τερεζίν, συμπεριλαμβανομένων 15.000 παιδιών που κρατήθηκαν εκεί για μήνες ή και χρόνια πριν μεταφερθούν σε άλλα στρατόπεδα για εξόντωση
Άλλες πηγές:
εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Αν σας άρεσε το αφιέρωμα ,κοινοποιήστε το και δηλώστε ακόλουθοι της σελίδας προκειμένου να ενημερώνεστε για κάθε νέα ανάρτηση καθώς και για την δραστηριότητα του συλλόγου
