Η συμμετοχή των γυναικών της Μαγνησίας στην Αντίσταση
Κείμενο : Αγγελική Νικολάου
Την περίοδο της Κατοχής, μέσα από τη συμμετοχή τους στις αντιστασιακές οργανώσεις, οι γυναίκες διεκδίκησαν έναν νέο πολιτικό και κοινωνικό ρόλο.
Η εποχή αυτή αποτέλεσε ένα οριακό σημείο για τη κοινωνική θέση της γυναίκας, καθώς το πεδίο δράσης των γυναικών μετατοπίστηκε από την ιδιωτική στη δημόσια σφαίρα, όπως σημειώνει η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη. Η μαζική τους συμμετοχή στις αντιστασιακές οργανώσεις, κυρίως στο ΕΑΜ, την ΕΠΟΝ και την Εθνική Αλληλεγγύη -συμμετοχή που διαπιστώνεται μέσα από το αρχειακό υλικό και τις προφορικές μαρτυρίες- συνδέθηκε με αιτήματα γυναικείας χειραφέτησης στη μακρά πορεία για την κατάκτηση ίσων δικαιωμάτων με τους άνδρες, πορεία που είχε ξεκινήσει δυναμικά στον Μεσοπόλεμο, με τη δράση και τις διεκδικήσεις των ελληνικών φεμινιστικών οργανώσεων, αλλά ανακόπηκε κυρίως με τη μεταξική δικτατορία. Έτσι, μέσα από τον αγώνα τους για εθνική απελευθέρωση, οι γυναίκες προώθησαν συγχρόνως το αίτημά τους για κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα.
Κάποιες από αυτές βρήκαν σκληρό θάνατο από τους κατακτητές, ενώ για άλλες η συμμετοχή τους στην Αντίσταση τιμωρήθηκε με φυλάκιση ή εξορία στη διάρκεια του Εμφυλίου αλλά και από το μετεμφυλιακό κράτος.
Στη Μαγνησία πολλές ήταν οι γυναίκες που βοήθησαν την Αντίσταση με όλα τα μέσα που διέθεταν: διοχέτευαν πληροφορίες και μετέφεραν μηνύματα με κίνδυνο της ζωής τους, εφοδίαζαν με τρόφιμα και πολεμικό υλικό τους αγωνιστές, οργάνωναν συσσίτια και εράνους υπέρ των πληγέντων και κυρίως των παιδιών, ιδιαίτερα στις πόλεις, όπου το πρόβλημα της πείνας ήταν πιο έντονο, περιέθαλπαν τους τραυματίες και τους αρρώστους στα στρατιωτικά νοσοκομεία και αναρρωτήρια, συνέβαλλαν στη συγγραφή και διανομή των προκηρύξεων, φυλλαδίων, προπαγανδιστικού υλικού και στην έκδοση των παράνομων εφημερίδων της Αντίστασης, αλλά και συμμετείχαν ενεργά στα συλλαλητήρια εναντίον των κατακτητών.
Η «Εθνική Αλληλεγγύη», η πρώτη οργάνωση του ιδρύθηκε τον Μάιο του 1941, ήταν από τις μαζικές αντιστασιακές οργανώσεις με πλούσια δράση στον Βόλο και στον νομό Μαγνησίας, όπου συμμετείχαν κυρίως γυναίκες. Έργο της η ανακούφιση των φυλακισμένων, με την προσφορά τροφίμων αλλά και πληροφοριών για την πορεία του Αγώνα, η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στους αντάρτες, η περίθαλψη των καταδιωκόμενων, η προσφορά βοήθειας στους πληθυσμούς των πόλεων και των χωριών.
Μέσα από την «Εθνική Αλληλεγγύη» αρχικά και μετά μέσα από το σύνολο των οργανώσεων, η γυναίκα έκανε την εμφάνισή της στον δημόσιο χώρο ως υπολογίσιμο και ιδιαίτερα σημαντικό πολιτικό και κοινωνικό υποκείμενο. Από τη Μαγνησία πολλές ήταν οι γυναίκες που πρόσφεραν μέσα από την Εθνική Αλληλεγγύη, όπως η Κατίνα Σαμαρά και η Νίκη Παπάντου.
Λίγο αργότερα, με την ίδρυση του ΕΑΜ τον Σεπτέμβριο του 1941, πολλές γυναίκες της Μαγνησίας εντάχθηκαν στην οργάνωση και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους. Μέλη του γυναικείου τμήματος του ΕΑΜ υπήρξαν, μεταξύ άλλων, η φοιτήτρια του Πανεπιστημίου Μαρία Ζωϊτοπούλου-Ζιούτου, η μαθήτρια Γυμνασίου Μίνα Μανοπούλου από την Αργαλαστή, η φιλόλογος Τιτίκα Παπαζαφείρη, υπεύθυνη του γυναικείου ΕΑΜ στον ανατολικό τομέα του Βόλου, η γραμματέας στην καπνοβιομηχανία Ματσάγγου Έφη Κοτσαρίνη-Παπά, η Άννα Αηδονίδου-Βλαχάκη, υπάλληλος στην υφαντουργία Μουρτζούκου, η οποία, μετά την απελευθέρωση, ανέλαβε σύμβουλος στη διοίκηση του Εργατικού Κέντρου Βόλου, η Ισμήνη Δρόσου, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής ΕΑΜ Μαγνησίας, σε επικοινωνία με τον διευθυντή της Εμπορικής Τράπεζας Κ. Δονδολίνο που εκτελέστηκε, μαζί με τους δύο γιους του, η Αιμιλία Γρίβα, υπεύθυνη Οργανώσεως Γυναικών ΕΑΜ Μαγνησίας, η Ελισάβετ (Βέτα) Πάσχου-Παπαδάμου, η Μαρία Φαλιά, η Ασημίνα Κωνσταντά, η Καλουδίτσα Πανάγου-Αντωνίου από τη Νέα Αγχίαλο, η Σοφία Δημητριάδου, υπάλληλος στα δικαστήρια του Βόλου, σε επαφή με τον ιατρό Γεώργιο Τζάνο, η Τούλα Βέργου και τόσες άλλες.
Από το 1943 το γυναικείο κίνημα της Θεσσαλίας άρχισε να φουντώνει και να μην περιορίζεται σε βοηθητικούς ρόλους. Οι γυναίκες συμμετέχουν στις μεγαλειώδεις μαζικές κινητοποιήσεις, παρουσιάζουν έντονη δράση στον πολιτιστικό τομέα και συμμετέχουν στην αυτοδιοίκηση.
Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ), που ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943 με πρωτοβουλία του ΕΑΜ νέων, υπήρξε η πιο πλατιά αντιστασιακή οργάνωση, που συσπείρωσε τους νέους της εποχής, με σκοπό την εθνική απελευθέρωση, τη δημοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη, την πρόοδο και την ειρήνη. «Χιλιάδες κοπέλες που έως τότε είχαν αποκλειστική απασχόληση τα μαθήματα, τις σπουδές, τη δουλειά στα εργοστάσια ή τις δουλειές του σπιτιού, αισθάνθηκαν τη δύναμη και την ευθύνη να ασχοληθούν με κάτι πολύ γενικότερο και μεγάλο, όπως ήταν η υπόθεση της λευτεριάς της πατρίδας και βέβαια και η επίτευξη της δικής τους χειραφέτησης». «Η κοπελίτσα που έπαιρνε άφοβα το χωνί και σκορπούσε τα βραδάκια στις γειτονιές ελπιδοφόρα μηνύματα δυναμώνοντας τη δροσερή φωνή της με τον αυτοσχέδιο κατοχικό τηλεβόα, ήταν αγωνίστρια», υπογραμμίζει η Νίτσα Κολιού.
Στην ΕΠΟΝ Μαγνησίας πολλές ήταν οι νέες που πρωταγωνίστησαν, τόσο από τα λαϊκά όσο και από τα αστικά στρώματα του Βόλου και όλης της Μαγνησίας, παρουσιάζοντας έντονη αγωνιστική δράση: Ελευθερία Αηδονίδου-Παπαδοπούλου (υπάλληλος στο εργοστάσιο του Παπαγεωργίου), Δήμητρα (Τούλα) Χασάπη-Θεολόγου (απόφοιτος της Σχολής Δεκανέων του Εφεδρικού ΕΛΑΣ στο Τσουρνάτ της Όθρυος), Ελένη Διομήδους-Κορμάζου (μέλος του Προεδρείου ΕΠΟΝ Μαγνησίας), Αφροδίτη Μπαλαμπάνη-Κανάβα, Μαρία Καλαμποκά, Μίτσα Μακρή, Κυβέλη Ζημέρη-Μακρή, Σοφία Δονδολίνου, Ευαγγελία Παππά (δασκάλα στο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο της Τύρνας), Δήμητρα Σολωμού (σπουδάστρια στο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο της Τύρνας), Άννα Μπαξεβανάκη (από τη Νέα Αγχίαλο), Αφροδίτη Κουτρουλή (όμηρος σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στη Δρέσδη) και πολλές άλλες.
Ο «Νέος Αγωνιστής», εφημερίδα της ΕΠΟΝ Μαγνησίας, σημειώνει για την προσφορά των νέων γυναικών: «Η Επονίτισσα της Μαγνησίας έναν ολόκληρο χρόνο αγωνίζεται στην πόλη και την ύπαιθρο. Τα στοργικά της χέρια ζύμωσαν το ψωμί για τον αντάρτη, πλένουν και μπαλώνουν τα ρούχα του, φροντίζουν για την επιμελητεία του... Η παρηγοριά των αρρώστων και των πονεμένων, η μικρή μάνα των παιδιών, η αδελφή των τραυματισμένων...». Επίσης, μέσα από εκδηλώσεις πολιτισμού (διαλέξεις, συναυλίες, εκθέσεις) στις αίθουσες «Αχίλλειον» και «Τιτάνια», οι νέες και οι νέοι της Μαγνησίας κατάφεραν να αποφύγουν τη λογοκρισία και να περάσουν μηνύματα εθνικής και ψυχικής ανάτασης στους συμπολίτες τους. Την περίοδο της Κατοχής μάλιστα δραστηριοποιήθηκαν τρία πολιτιστικά σωματεία: ο Συνεταιρισμός Σπουδάζουσας Νεολαίας, η Πνευματική Πρωτοπορεία Νέων και ο Καλλιτεχνικός Ερασιτεχνικός Σύνδεσμος. Ανάμεσα στις νέες γυναίκες που συμμετείχαν ενεργά αναφέρουμε τη Σοφία Δονδολίνου, την Κυβέλη Ζημέρη-Μακρή, τις Έλλη και Ναταλία Αδάμ κ.ά.
Περισσότερες από 100 από τις γυναίκες που δραστηριοποιήθηκαν στην Αντίσταση στον Βόλο, το Πήλιο, τον Αλμυρό κ.α., υπήρξαν θύματα των κατακτητών την περίοδο της Κατοχής. Ανάμεσά σε αυτές, η δασκάλα και διευθύντρια της Λέσχης Εργαζομένου Κοριτσιού Ελένη Βαλσαμή-Χαλυβοπούλου, το στέλεχος της ΕΠΟΝ Νίτσα Τριανταφύλλου («Ελπίδα») από τον Άγιο Γεώργιο Νηλείας, η 17χρονη μαθήτρια Ολυμπία Καραλέτου, η 15χρονη Αντωνία Ιατρούλη, η Λουκία και Σοφία Τοπάλη, μητέρα και κόρη, μαζί με τη Φιλίτσα Καλαβρού, που κρεμάστηκαν από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους ΕΑΣΑΔίτες στα Κάτω Λεχώνια, στις 7 Ιουλίου 1944, και η Ελένη Μαυρογιάννη, 27 χρόνων, έγκυος, που απαγχονίστηκε στην τοποθεσία Ορμάν-Μαγούλα στις 31 Μαΐου 1944, μαζί με άλλους 39 πατριώτες.
Γυναίκες του νομού Μαγνησίας έφθασαν και σε ανώτατα πανθεσσαλικά κλιμάκια, όπως η Μαρία Αγριγιαννάκη-Καραγιώργη από τις Μηλιές, μέλος της Γραμματείας της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΕΑΜ, βασική ομιλήτρια στην Α΄ Πανθεσσαλική Σύσκεψη Γυναικών, τον Ιούλιο του 1944 στην Πίνδο, αλλά και η Δέσποινα Κουφοδήμου από τον Αλμυρό, μέλος του Γραφείου της Πανθεσσαλικής του ΕΑΜ.
Μέσα από τους αγώνες τους για την απελευθέρωση της χώρας τη δεκαετία του 1940 και την προώθηση των αιτημάτων της γυναικείας χειραφέτησης, οι γυναίκες της Μαγνησίας, με ιδιαίτερο δυναμισμό, πραγματοποίησαν ένα μεγάλο βήμα προς την κατάκτηση της ισονομίας, της ισοπολιτείας και των πολιτικών και κοινωνικών τους δικαιωμάτων.
Βιβλιογραφία-Αρχειακό και Φωτογραφικό υλικό:
Νίτσα Κολιού, Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941-44, τόμ. Β΄, Βόλος 1985
Λάζαρος Αρσενίου, Η Θεσσαλία στην Αντίσταση, τόμ. Β΄ , Έλλα 1999
Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (επιμ. Χρ. Χατζηιωσήφ, Πρ. Παπαστράτης), τόμ. Β1, Γ2, Βιβλιόραμα 2007
Ευαγγελία Γάλλου, Οι γυναίκες της Θεσσαλίας στο ΕΑΜ (διπλωματική εργασία), Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 2007
ΓΑΚ Μαγνησίας, Αρχείο Επιτροπής Κρίσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1941-44, Αρχείο Γιάννη Μουγογιάννη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΑΣΚΙ
Χρονικά της Εθνικής Αντίστασης (διαδίκτυο)
Νίκος Στουρνάρας, Μαγνησία 1943-1944, Η τραγωδία της Κατοχής, 1985
Η Κυβέλη Ζημέρη -Μακρή με τον Κίτσο
Στην 20μελή Νομαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ Μαγνησίας συμμετείχαν 4 γυναίκες
22-10-44 κατάθεση στεφάνων και παρέλαση μπροστά στο σημερινό Δημοτικό Ωδείο
Η Νίτσα Τριανταφύλλου
Η Μαρία Αγριγιαννάκη -Καραγιώργη στο Πανθεσσαλικό συνέδριο στην Πίνδο
